Trudno pisze się recenzje książek dotykające nas swoją treścią, atmosferą, przekazywanym ładunkiem emocjonalnym, uważane przez nas za po prostu genialne. Bo jak dokładnie opowiedzieć o tym, co czuliśmy podczas czytania mistrzowsko skonstruowanej opowieści, jeśli najbardziej prawidłowym rozwiązaniem zdawałoby się po prostu powiedzenie Sam/Sama to przeczytaj, a zrozumiesz? Recenzja Miejsca na ziemi Umi Sinhy od Wydawnictwa Marginesy będzie dla mnie właśnie taką trudno piszącą się recenzją - bo mam wrażenie, że po genialnej Fridzie (KLIK) natrafiłam na kolejną opowieść, o której nie dam rady zapomnieć, nieco baśniową, trochę egzotyczną, ale przede wszystkim - tragiczną i przy tym piękną.

Miejsce na ziemi to saga rodzinna, opowiadana z perspektywy trzech spokrewnionych ze sobą osób. Jej początek otwiera krótki epizod z życia dwunastoletniej Lili Langdon, który rozegrał się na przyjęciu z okazji urodzin jej ojca. Matka Lili wręcza mężczyźnie ręcznie tkany obrus (dziewczynka nie może dostrzec, co dokładnie przedstawiają misterne hafty), po którego odsłonięciu goście uciekają w popłochu, a ojciec zamyka się w gabinecie, w którym popełnia samobójstwo. Wtedy rozpoczyna się narracja właściwa - obejmująca lata okrutnego panowania brytyjskiego na indyjskich ziemiach aż do okresu po pierwszej wojnie światowej, toczona przez babkę Lili, jej ojca oraz samą Lilę. 

W miarę czytania kolejnych stron poznajemy coraz większe części historii rodziny. Początkowo niejasna, powoli zaczyna przypominać układankę, w której wszystkie elementy stają się dla nas coraz bardziej logiczne. Jednocześnie czujemy, że tajemnice poprzednich pokoleń, choć przemilczane, w tragiczny sposób odbijają się na kolejnych generacjach, które żyją w poczuciu winy odbierającym im radość i beztroskę. Z narratorów jedynie Cecily jest pełną radości, optymistyczną i niezwykle niewinną młodą dziewczyną - jej dziewczęcy brak zmartwień jednak nie potrwa długo. Bestialskie wydarzenia, z którymi los Cecily będzie związany, w pewien sposób naznaczą całą rodzinę cierpieniem. W tym kontekście przypomina się Dygot Jakuba Małeckiego albo Osobliwe przypadki Avy Lavender Leslye Walton - w których, tak jak i w Miejscu na ziemi, zarówno pierwszemu pokoleniu, jak i kolejnym, nie jest dane żyć, nie będąc dotykanym kolejnymi tragediami. I choć każdy z bohaterów ma wady i wcale nie jest moralnie nieskazitelny, nie można nad ich losem pochylić się bez żalu. Dla mnie najbardziej przejmujące były wątki dwóch osób - Arthura, wiele lat żyjącego z myślami, żenie dał rady (obronić, uratować, spełnić obowiązku), i Miny, milczącego świadka kolejnych perypetii oddalonej od niej rodziny, która nie może właściwie nic z nimi zrobić - a gdy dostanie szansę, by coś rzeczywiście zmienić, przez długi czas nie starczy jej na to odwagi ani umiejętności.

Sinha idealnie dokłada kolejne klocki do budowli, którą jest jej powieść - pokazując egzotyczną atmosferę Indii (przy opisach dzieciństwa Henry'ego wręcz czuje się ten kraj tak, jakby się w nim było), odmalowując realia opisywanych czasów wraz z ich konfliktami klasowymi i rasowymi, a także genialnie konstruując postaci. Bohaterowie autorki są niezwykle wiarygodni - tak bardzo, że mam wrażenie, jakbym czytała zbeletryzowaną biografię, a nie opowieść całkowicie fikcyjną (choć zawierającą oczywiście prawdziwe wydarzenia historyczne w tle). Egzotyką, klimatem, skrywanymi tajemnicami Sinha porywa nas od pierwszej strony - i nie pozwala o książce zapomnieć jeszcze długo po tym, jak poznamy rozwiązanie. Chyba jak nigdy wcześniej cieszę się, że autorka pozostawiła otwarte zakończenie - które daje nadzieję na to, że pasmo nieszczęść mimo wszystko zostanie jeszcze przerwane.

Muszę jeszcze pochylić się nad samym wydaniem, które godnie reprezentuje zawartą w książce treść. Pierwszy raz widzę zupełnie nową książkę, która ma okładkę jakby lekko przybrudzoną,spłowiałą, poszarzałą, w zgaszonej tonacji - i jestem tym pomysłem (oraz jego wykonaniem) zachwycona. Dzięki niej Miejsce na ziemi przypomina nieco książkę, którą kiedyś widzieliśmy w domu, ale nie śmieliśmy do niej zajrzeć, i którą znajdujemy po wielu latach na strychu, by odkryć jej tajemnice. Wielkie ukłony także dla tłumacza i redakcji, którzy sprawili, że w polskim przekładzie książka ta brzmi żywo i prawdziwie.

Tę recenzję pisze mi się trudno - wiem, że nie jestem w stanie oddać nią nawet połowy uczuć, które teraz, po lekturze, w sobie noszę. Miejsce na ziemi to książka piękna, choć smutna, pełna tęsknoty, bólu, ale także nadziei. Można zwrócić w niej uwagę na jeden wybrany wątek - miłości, rodziny, tragedii, uprzedzeń, zagubienia, szaleństwa - można też do niej wracać, odkrywając w niej za każdym razem coś nowego. Sinha w swoim debiucie wykorzystała wieloletnie doświadczenie jako wykładowca pisania, serwując nam idealną konstrukcję i technikę, w treści zaś mistrzowsko pokazała swoją ogromną wrażliwość. Jestem zachwycona.

Już od początku XVI wieku na Indie ostrzyli sobie zęby najwięksi europejscy kolonizatorzy – Holendrzy, Portugalczycy, Francuzi, czy w końcu Anglicy, którzy ostatecznie przejęli hegemonię w tym rejonie. Wraz z połową wieku XIX Wielka Brytania podbiła ostatnie liczące się w tym rejonie państwo, czyniąc tym samym kraj Hindusów największą swoją kolonią i „perłą w brytyjskiej koronie”. Historia pisana przez oba te kraje nie niesie ze sobą jednak tylko woni aromatycznych przypraw czy mocnej herbaty, barwnych kolorów chust i mocnych dźwięków muzyki, ale rozwiewa wokół metaliczny zapach krwi. W wszczętym przeciwko brytyjskiej władzy powstaniu Sipajów śmierć zebrała ogromne żniwo. Młode angielskie panny zaczęły uciekać z Indii do domu, ale mnóstwo Anglików postanowiło zostać, nie chcąc okazać miejscowym swojego strachu i bezradności. Wkrótce krwawe powstanie zostało stłumione, a Indie podporządkowano Królowej Wiktorii. Życie zaczynało powracać do normy, już nie szeptano między sobą na bazarach, zakopywano okopy i chowano zmarłych, ale w pamięci Brytyjczyków krwawy bunt znalazł swoje miejsce na zawsze. W stosunkach z Hindusami kolonizatorzy starali się być ostrożniejsi, wciąż próbując ułożyć sobie życie w tym kraju o trzech porach roku. W ten sposób kolejne pokolenia angielskich dzieci dorastały w miejscu, który nazywały domem, od domu jednak oddalonego o całe tysiące kilometrów.

Jedną z takich osób jest młodziutka Lila Langdon, której rodzina w Indiach przebywa już od pokoleń. Swoją młodość w Indiach spędził jej dziadek Arthur, wychował się tam jej ojciec Henry i z pewnością ona też miałaby okazję by w Indiach dorosnąć, gdyby nie rodzinna tragedia, która rozdzieliła ją na długi czas z jej drugą (a może pierwszą?) ojczyzną.

W dniu pięćdziesiątych urodzin jej ojca, matka Lili szykuje dla niego wystawne przyjęcie, wręczając mu prezent – niespodziankę. Starannie wykonany, ręcznie tkany obrus robi na tyle piorunujące wrażenie, że goście z hukiem wybiegają z sali, a Henry zamyka się w swoim gabinecie tylko po to, by kilka minut później popełnić samobójstwo. Ta tragedia kładzie kres jej dzieciństwu spędzonemu w Indiach i zmusza do wyjazdu do ciotecznej babki do Anglii. Mieszkając już w Sussex, Lila buntuje się przeciwko tak gwałtownemu pozbawieniu jej tego, co najważniejsze, udając niemowę. Wielokrotnie pada ofiarą żartów i plotek, ale to nie zniechęca jej, by swoje cierpienie przeżywać w milczeniu. Wkrótce poznaje Jagjita, indyjskiego chłopca, który jest jedynym, co jeszcze łączy ją z ukochanym kraje. Zakochuje się w nim z wzajemnością, ale czy ich uczucie będzie miało jakiekolwiek szanse w tak burzliwych czasach, jakimi jest okres I Wojny Światowej? Jakie tajemnice taił przed Lilą ojciec? Co było na obrusie i kim była jej matka? I dlaczego ciocia Mina tak bardzo stara się ją odciąć od Indii?

Miejsce na ziemi to napisana z rozmachem historia o wykluczeniu i poszukiwaniu swojego domu, swojego miejsca na ziemi. To opowieść o losach trzech pokoleń i ich walce o wyzwolenie się spod ciężaru historii, klasowego podziału i kolonialnej przemocy, ale też historia miłości – do kraju, do ojczyzny, do drugiej osoby. Pełno tu zagadek i tajemnic, mnóstwo intryg i narastającej żądzy zemsty, zdrad, ale też oddanej i czystej miłości. Niezrozumienia, które dzieli bohaterów. Przemilczanych zdarzeń, które decydują o dalszym życiu bohaterów. Uczuć, o których tak ciężko rozmawiać…

Miejsce na ziemi to historia bardzo krucha – smutna i wrażliwa, która poruszy nie jedno serce. Czyta się ją bardzo szybko i płynnie, mimo ciężkiej tematyki, jaką porusza. Zapewni wiele emocji i niesamowitych doznań w upalne letnie wieczory.

Odnaleźć swoje miejsce na ziemi nie jest łatwo. Miejsce, w którym serce przepełnia spokój, szczęście i harmonia. Ludzie wciąż go szukają, lecz nie każdemu się udaje do niego trafić. Niektórzy się poddają, inni wytrwale poszukują swoich korzeni. Lila Langdon w wieku zaledwie dwunastu lat przeżywa prawdziwą tragedię. Traci ojca, który tuż obok popełnia samobójstwo. Przyczyną jest prezent, jaki otrzymuje na urodziny od swojej żony, a jest nim ręcznie haftowany obrus. Ten moment na zawsze odmienia życie Lily. Mimo, że musi opuścić rodzinne strony, wydarzenia których była świadkiem wciąż do niej powracają i skłaniają do zgłębienia historii rodziny. Skrywa ona więcej bólu i mroku niż na początku sądziła.

Umi Sinha – pochodzi z Indii. Dziesięć lat prowadziła wykłady na University of Sussex. Obecnie jest współprzewodniczącą klubu narracji artystycznej oraz poprzez prowadzone zajęcia pomaga pisarzom.

Od razu zaznaczę, że właśnie takie debiuty do mnie przemawiają. Po przeczytaniu opisu moje zainteresowanie wzrosło, ale jeszcze nie wiedziałam, jak pisarka poradzi sobie z realizacją pomysłu na fabułę. Teraz już wiem, że wykonanie jest równie elektryzujące jak opis.

Od początku opowieść przyciąga i stopniowo pogłębia zainteresowanie. Wydarzenia w niej przedstawione związane są z wieloma ludzkimi tragediami, przemocą, walką, trudną miłością oraz traumatycznymi przeżyciami. Umi Sinha tworząc powieść korzystała z wielu źródeł i opierała się na faktach historycznych, co otwiera oczy na pewne problemy. Niewiele na temat historii Indii wiedziałam, a przedstawienie jej części w tak przystępnej formie przykuło moją uwagę i zachęciło do sięgnięcia po kolejne książki związane z tą tematyką. Możecie dowiedzieć się więcej o ruchu sufrażystek, czy na temat rządów Brytyjczyków w Indiach i krwawych żniwach, jakie zbierała walka. Pisarka wiarygodnie obrazuje czasy i miejsca, w których rozgrywają się poszczególne wydarzenia. Na kanwie tych bolesnych skrawków historii przeplatają się losy trzech pokoleń, czyli głównych bohaterów.

„Hindusi wierzą, że kiedy przekraczasz ocean – który nazywają kala pani, czyli czarną wodą – porzucasz swoją kastę, która określa twoje miejsce na ziemi: wskazuje, gdzie przynależysz i, co za tym idzie, kim jesteś. Stajesz się wyrzutkiem.” str. 25

Książka została skonstruowana w przemyślany i ciekawy sposób. Autorka zgrabnie wplotła przeskoki czasowe, ukazując czytelnikowi losy fikcyjnych, ale jakże wyraziście wykreowanych bohaterów. Wiele emocji wywołują zarówno bardzo osobiste listy Cecily, jak i dzienniki Henry’ego – ojca Lily. Stopniowo dozowane informacje potęgują też napięcie. Równie interesujący jest los Lily, która składa w całość wszystkie skrawki przeszłości i odkrywa jej tajemnice. Dużo elementów mnie zaskoczyło, inne natomiast skłoniły do przemyśleń. Warto wspomnieć także o rozbudowanej warstwie psychologicznej dodającej barw. Miłość, przyjaźń, walka, samotność, ludzkie tragedie, uprzedzenia: wszystko to wywołuje kalejdoskop wrażeń.

Miejsce na ziemi to satysfakcjonująca i ambitna lektura, którą czyta się z rosnącym zainteresowaniem. Piękna i jednocześnie wypełniona bólem opowieść, w której przeplatają się wydarzenia oparte na faktach historycznych z losami fikcyjnych bohaterów. Zakończenie pozostawia miejsce na domysły i nie w pełni odkrywa wszystkie karty. Polecam tę wzruszającą powieść o poszukiwaniu swoich korzeni i sile przeszłości.

„Dwunastoletnia Lila Langdon jest świadkiem jak podczas wystawnej urodzinowej kolacji, jej matka wręcza ojcu prezent: ręcznie tkany, misternie wykonany obrus. Dziewczynka nie widzi, co dokładnie się na nim znajduje, ale efekt jest porażający - goście truchleją i uciekają w popłochu, a ojciec zamyka się w swoim gabinecie, gdzie popełnia samobójstwo. Ta tragedia kładzie kres jej dzieciństwu w Indiach i zmusza do wyjazdu do Sussex do ciotecznej babki Wilhelminy, gdzie Lila postanawia rozwikłać rodzinną mroczną tajemnicę skrywaną przez lata...”

Opis książki zamieszczony na odwrocie zaciekawia, ale równocześnie poraża, bo widocznie stało się coś strasznego w życiu, niewinnej jeszcze, Lilly. Było to coś niezrozumiałego dla Europejczyków. Opis, i jednocześnie krótka notka o życiuUmi Sinhy, autorki, która również w młodym wieku wyjechała z Indii tworzy aurę tajemniczości wokół debiutanckiej powieści.

Miejsce na ziemi jest prowadzone przez trzech narratorów, a właściwie przez trzech kolejnych, członków pokolenia tej samej rodziny, Cecily, następnie przez Henry'ego oraz Lily, która została rzucona pomiędzy dwa światy.

Na początku znajduje się drzewo genealogiczne, które pomaga zrozumieć i uporządkować więzy rodzinne. Sposób opowiadania historii jest zróżnicowany, opowieść Cecily jest przedstawiona przez jej listy do siostry. To historia rodziny, w której nie zawsze działo się dobrze. Niektórych krzywd nie można przemilczeć, bo miały niezwykły wpływ na dalsze pokolenia. Historia rodu jest połączona z dziejami świata. Umi Sinha przedstawia czas brytyjskiego panowania w Indiach po koniec pierwszej wojny światowej. To połączenie opowieści jednostki i masy o próbie wyzwolenia się spod kolonialnej przemocy. Obraz Indii jest pokazany prawdziwie, nie odczuwa się sztuczności, ale wyrazisty zapach doprawionych potraw i kurzu unoszącego się wśród przemierzanych dróg. Debiut bardzo udany.

Piękna, egzotyczna okładka i elektryzujący opis z tyłu książki – dwa czynniki, które w dzisiejszych czasach wystarczą, by zainteresować rzeszę czytelników daną książką. Tak też było i w tym przypadku, bo przed premierą Miejsca na ziemi wielu blogerów deklarowało ogromną chęć zapoznania się z debiutancką powieścią indyjskiej autorki. Jaką treść zawiera ten pięknie wydany utwór?

Lila jest dwunastolatką, której szczęśliwe chwile spędzone w Indiach mają dobiec końca. Jej ojciec popełnia samobójstwo tuż po otrzymaniu tajemniczego prezentu, ręcznie ozdobionego obrusu, od swojej żony. Co znajdowało się na tkaninie, że spowodowało tak nagłą reakcję? Dlaczego kobieta uśmiechała się widząc krew męża rozpryśniętą na ścianach? Odpowiedzi na te i inne pytania tkwią w dziennikach ojca Lili oraz w listach jej babki. Poznanie ich może być jedynym sposobem na to, by wreszcie znaleźć swoje miejsce na ziemi.

Hindusi wierzą, że kiedy przekraczasz ocean – który nazywają kala pani, czyli czarną wodą – porzucasz swoją kastę, która określa twoje miejsce na ziemi: wskazuje, gdzie przynależysz i, co za tym idzie, kim jesteś. Stajesz się wyrzutkiem. Chociaż nie jestem hinduską, własne doświadczenie podpowiada mi, że to prawda.

Umi Sinha przedstawia nam trzy pokolenia, trzy historie, które splatają się ze sobą niczym korzenie tego samego drzewa. A robi to w sposób delikatny, acz sugestywny, nie narzucając się z wielkimi prawdami o człowieku, lecz wskazując na kameralne, rodzinne tajemnice, które budują w bohaterach ciągłe poczucie odmienności i braku przynależności. Ta prostota doskonale kontrastuje z wielkością wydarzeń opisywanych w tle – powstaniem sipajów i I wojną światową – które odciskają ogromne piętno na Lili, Henrym i Cecily. Każde z nich choćby pośrednio uczestniczy w tych istotnych momentach, w których losy Brytyjczyków i Hindusów łączą się nierozerwalnie. Autorka z prawdziwym wyczuciem angażuje nas w rodzinne dramaty, opowieści o miłości i nienawiści, o całkowitej bezsilności i próbie odnalezienia spokoju.

Miejsce na ziemi skrywa nie tylko piękną opowieść o poszukiwaniu własnej tożsamości i odkrywaniu korzeni. To także historia śmiało mówiąca o tolerancji i wszelkich konsekwencjach jej braku. Bohaterowie poznają inną kulturę, wchłaniają ją i zauważają, jak wiele zła może wyniknąć z samego braku zaufania do tego, co obce. Ciągłe poczucie zagrożenia brytyjskich dam, które podejrzewają służbę o kradzieże czy lęk przed tubylczymi żołnierzami to tylko drobne sygnały, które ukazują przeświadczenie białego człowieka o prymarności jego kultury i religii. Oczywiście nic w tym odkrywczego – nie jest to przecież pierwsza powieść dotykająca problematyki kolonializmu. Autorka jednak doskonale poradziła sobie z tym trudnym tematem, uderzając w samo sedno, mówiąc o braku zrozumienia dla inności, wyraźnym obrzydzeniu skierowanym w Hindusów i ciągłym podsycaniu niesprawiedliwości, które nie zakończyły się nawet wtedy, gdy doszło do rozlewu krwi.

Na pochwałę zasługują również kreacje postaci. Umi Sinha poradziła sobie doskonale, oddając głos swoim bohaterom i pozwalając im całkowicie uzewnętrznić się przed czytelnikiem. Choć nie ukrywam, że momentami denerwowało mnie nastawienie Lili i ciągły lęk przed porzuceniem, byłam w stanie z łatwością zrozumieć jej motywację. A stało się tak dzięki umiejętnościom pisarskim autorki, która stworzyła nie tylko prawdopodobną przestrzeń, ale przede wszystkim wiarygodne postaci. Nie istotne czy śledzi się losy Cecily – kobiety-dziecka, która nie ma pojęcia na czym polega rola żony – Henry’ego, żyjącego w ciągłym, nieuzasadnionym poczuciu winy, czy Lili, osamotnionej i próbującej pozbierać się po utracie ojca i domu. Każda z tych postaci warta jest wysłuchania, każda pragnie opowiedzieć swoją historię.

Miejsce na ziemi to zapach Indii, wieczna angielska mżawka, ból rozstania, lęk przed samotnością i smród śmierci. To powieść, w której chłód i nieprzystępność spotykają się z gorącą, młodą krwią. Piękna historia pełna tajemnic i niedopowiedzeń, które tylko dopomagają wrogiemu przeznaczeniu.