Gustaw Holoubek urodził się 21 kwietnia 1923 roku w Krakowie. Był aktorem teatralnym i filmowym, reżyserem, dyrektorem teatrów, pedagogiem, prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, posłem na Sejm PRL VII i VIII kadencji, senatorem.

Był jedynym dzieckiem Czecha, który osiedlił się w Polsce po I wojnie światowej, żeniąc się z owdowiałą Polką z Krakowa.

W 1939 roku zaciągnął się do wojska na ochotnika i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Był jeńcem w obozach w Magdeburgu i Toruniu. Został zwolniony w 1940 roku, wcześniej w niewoli zachorował na gruźlicę. Do 1945 roku pracował w krakowskiej gazowni.

Po wojnie w 1947 ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym (przekształconym później w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną). Wcześniej uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie.

W teatrze zadebiutował 1 marca 1947 rolą Charysa w Odysie u Feaków Stefana Flukowskiego w Starym Teatrze w Krakowie. W latach 1949–1956 pracował jako kierownik artystyczny, reżyser i aktor Teatru Śląskiego w Katowicach.

W trakcie swojej kariery teatralnej zagrał m.in. rolę tytułową w Fantazym Juliusza Słowackiego we własnej reżyserii (Teatr Śląski im. Stanisława Witkiewicza w Katowicach, 1955), sędziego Custa w Trądzie w Pałacu Sprawiedliwości Ugo Bettiego w reż. Marii Wiercińskiej (Scena Kameralna Teatru Polskiego w Warszawie, 1958), Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka (1975), tytułową rolę w Królu Learze Williama Szekspira (oba przedstawienia w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie). W 1989 wystąpił w przedstawieniu Mała apokalipsa na podstawie powieści swego przyjaciela Tadeusza Konwickiego, wyreżyserowanym przez Krzysztofa Zalewskiego (Teatr Ateneum w Warszawie).

Był Gustawem-Konradem w Dziadach Adama Mickiewicza, inscenizowanych w 1967 przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Zdjęcie tego przedstawienia z afisza przez władze przyczyniło się do wybuchu demonstracji studenckich i zapoczątkowało wydarzenia Marca 1968. Kreacja Gustawa Holoubka, odtwórcy głównej roli, wpłynęła na wymowę widowiska i oddźwięk społeczny przedstawienia.

W 1981 zagrał Superiusza w Pieszo Sławomira Mrożka, w reżyserii Jerzego Jarockiego. Zaprotestowała wówczas m.in. grupa wojskowych, publikując list w „Żołnierzu Wolności”.

Wystąpił w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma polskimi reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim.

Jako reżyser przeniósł na ekran Teatru Telewizji m.in. Fantazego (1971) i Kordiana Juliusza Słowackiego (1980), Hamleta Williama Szekspira (1974), Na dnie Maksyma Gorkiego (1994), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego(1999) i Króla Edypa Sofoklesa (2005).

Był wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Został odwołany w styczniu 1983 z powodu konfliktu z ówczesnymi władzami.

W filmie zagrał około 50 ról. Wystąpił w kilku filmach Wojciecha Jerzego Hassa: Pętli, Pożegnaniach, Rękopisie znalezionym w Saragossie i Sanatorium pod Klepsydrą. Zagrał także w Prawie i Pięści Jerzego Hoffmana i Edwarda Tchórzewskiego, Klubie Profesora Tutki Andrzeja Kondratiuka, Marysi i Napoleonie Leonarda Buczkowskiego, Jak daleko stąd, jak blisko i Lawie Tadeusza Konwickiego. Był reżyserem noweli filmowej Czas przybliża, czas oddala, będącej pierwszą częścią cyklu Spóźnieni przechodnie, a także reżyserem i scenarzystą filmu Mazepa, zrealizowanego na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego.

W 1976 i 1980 uzyskiwał mandat posła na Sejm PRL. W 1976 wybrany został na posła do Sejmu PRL z listy Frontu Jedności Narodu. W 1982, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, zrzekł się mandatu. W latach 1989–1991 był senatorem I kadencji wybranym z ramienia Komitetu Obywatelskiego (w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej). Od 1992 do 1993 zasiadał w Radzie ds. Kultury przy Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej Lechu Wałęsie.

Od 1994 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Przez wiele lat kibicował klubowi piłkarskiemu Cracovia.

Zmarł 6 marca 2008. Został pochowany 12 marca na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego „w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej”.

fot. © Bohdan Majewski