Gustaw Holoubek. Dla starszych człowiek – legenda i wielki autorytet. Dla młodszych – postać raczej nieznana, nazwisko z innej epoki. Paradoksalnie Wspomnienia z niepamięci to jednak książka raczej dla tych młodszych, bowiem mówi o doświadczeniach, decyzjach i wyborach młodego człowieka, jakim był Holoubek, zanim jeszcze stał się ikoną, Wielkim Aktorem z imponującą listą dokonań artystycznych, odznaczeń i wyróżnień.

Biografie, a tym bardziej autobiografie mają to do siebie, że są obarczone marginesem bezwstydu. Bo skoro już ktoś podjął się arcytrudnego zadania pisania o sobie samym, oznacza to, że najwidoczniej uznaje się za osobę, której życiorys i koleje losu winien poznać cały świat. Siłą rzeczy graniczy to z megalomanią czy (nie zawsze właściwie uzasadnionym) poczuciem własnej wyjątkowości. Stąd też w ramach tego gatunku większość dokonań niestety nie zasługuje choćby na najmniejszą uwagę ze strony czytelnika, w myśl mądrej zasady, iż życie jest zbyt krótkie, by trwonić czas na czytanie złych książek. Szczęśliwie i od tej reguły istnieją wyjątki. Jednym z nich są niewątpliwie Wspomnienia z niepamięci Gustawa Holoubka – krakowskiego aktora, później także reżysera i dyrektora teatrów, laureata wielu cennych nagród i odznaczeń za osiągnięcia w sferze polskiej kultury.

Wobec tego rzecz mogłaby być o aktorstwie właśnie. O tym jak wypracowywał się sceniczny warsztat, rozumienie sztuki, pojmowanie słowa mówionego i jego ekspresja na zewnątrz. O tym jak to teatr, a potem film ukształtowały człowieka i zdeterminowały jego sposób widzenia świata. O tym, jak wygląda życie rozpoznawalnego aktora, męża trzech żon i ojca trójki dzieci. Nic bardziej mylnego. Holoubek w swoich wspomnieniach poszedł w zupełnie inną stronę. Z książki dowiemy się jak ciepła była atmosfera rodzinnego domu Gustawa (Ciężar snu opada tak nagle, jak gwałtownie zdarta zasłona z czarodziejskiego lustra, i widzi się wszystko w ostrości jednoczesnej wszystkich planów. Włochatego konia na biegunach, ciepłą puszystość dywanu, przejrzystość firanek, śpiące jeszcze okna domu naprzeciwko, graficzną suchość zmarzniętych wokół niego drzew), jak wyglądało tzw. przysposobienie wojskowe w krakowskim Gimnazjum do którego uczęszczał (Rozróżniamy różne gazy. Trujące. Duszące i żrąco-parzące. Do żrąco-parzących zaliczamy: luizyt i iperyt. A więcej wam nie powiem, bo i mi się nie chce.), jak swoje piętno odcisnęła na młodym człowieku zawierucha wojenna (Zjedliśmy tam dwa koty i psa. Naprawdę. Nie było innej rady.), jak kształtowały się jego młodzieńcze przyjaźnie (Skąd oni się wszyscy wzięli-nie wiem, a może nie pamiętam, ale kto z nas może ściśle odtworzyć okoliczności, w których w tym wieku odnajdywał przyjaźń i miłość. Byli znikąd, jak przypadek, jak znaleziony w śniegu pierścionek.) i co jego zdaniem tak naprawdę liczy się w życiu (Ilekroć jestem świadkiem dywagacji o jedzeniu, a teraz wypełniają one większość spotkań towarzyskich, nie mogę się wyzbyć współczucia dla tych wielbicieli francuskiej, włoskiej czy węgierskiej kuchni, którzy w ich smaku dopatrują się szczytu wykwintu i wyrafinowania. Biedni. Nie byli nigdy z nami w Lanckoronie. Wiecie, co to jest jajecznica na śniadanie, z jajek, z których każde ma czerwone żółtko, przegryzana gorącym jeszcze wiejskim chlebem o chrupiącej skórce z masłem zrobionym w domu, jedzona wspólnie z ogromnej patelni umieszczonej na środku stołu, na obrusie haftowanym w kolorowe polne kwiatki? Czy wiecie, jak wtedy smakuje ciepłe mleko prosto od krowy z rannego udoju? […] Jest taki stan ducha, który nazywamy błogością. Trudno go zdefiniować. Kojarzy się trochę z lenistwem, ale z lenistwem wiążą się wyrzuty sumienia z powodu bezczynności, straty czasu. Błogości one nie dotyczą. Przeciwnie. To swoiste uczucie nieważkości, obezwładnienia, chciałoby się przedłużyć jak ładny sen, jak coś, co uwalniając nas od wszelkich obowiązków, niczym nie grozi, nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji. Jest więc bliskie szczęśliwości).

Wspomnienia pisane z niesłychaną prostotą, wdziękiem i ujmującą skromnością. Czytając, ma się wrażenie, że jest się słuchaczem zwykłej opowieści o rzeczach błahych i przyziemnych, lecz to tylko pozory. Podskórnie odczuwa się bycie powiernikiem niezwykłych tajemnic i sekretów na temat tego co ważne, choć na co dzień głęboko ukryte. A wszystko to okraszone soczystymi anegdotami, niebanalnymi przemyśleniami i fotografiami z rodzinnego albumu aktora. Człowieka, który udowodnił, że Edward Stachura nie pomylił się pisząc, że:

Życie to nie teatr - ja ci na to odpowiadam.
Życie to nie tylko kolorowa maskarada.
Życie jest straszniejsze i piękniejsze jeszcze jest.
Wszystko przy nim blednie, blednie nawet sama śmierć.

6/6 to wysoka, najwyższa na moim blogu ocena. Wymaga porządnego uzasadnienia:) Już piszę, co tak bardzo urzekło mnie w tej autobiografii. Nie piszę o starannym wydaniu, bo to znajdziemy w wielu książkach. Przede wszystkim urzekła mnie wspaniała polszczyzna, którą jest napisana książka. Gustaw Holoubek był (i jest nadal) dla mnie wielkim, wspaniałym aktorem, aktorem, który jako jeden z niewielu uważał swoją profesję za rzemiosło, a nie sposób na sławę, nie rozdrabniał się w serialach, czy reklamach szamponów:). Był po prostu aktorem przez duże A. Przez całe życie posługiwał się czystą, piękną, tak rzadko obecnie już spotykaną polszczyzną. I taką samą doskonałą polszczyzną spisane są jego wspomnienia. Poza tym na moją ocenę książki wpływ miało też to, co zostało spisane przez autora. Jeżeli ktoś oczekuje anegdot, pikantnych wątków z okresu, gdy Gustaw Holoubek był aktorem, bardzo się rozczaruje. Aktor w swojej książce wskrzesza czasy sielsko anielskie, czasy dzieciństwa, młodości. opowiada o rodzinie, przyjaciołach, okresie nauki, spotkaniach z przyjaciółmi, okupacji i o wojnie, na którą zgłosił się na ochotnika. Aktor opowiada także o religii, która była tak dla niego ważna i o spotkaniu z Ojcem Świętym. Jednak nade wszystko opowiada o ukochanym Krakowie. Dzięki aktorowi mamy możliwość znależć się w przedwojennym Krakowie, przedwojennej Galicji, poczuć smak tego miejsca, atmosferę, która niestety już nie wróci. Dzięki licznym zdjęciom zamieszczonym w książce możemy poznać rodzinę Gustawa Holoubka oraz obejrzeć miejsca, z których wiele już dzisiaj niestety nie istnieje. Zdjęć w książce jest ogromna ilość, to dodatkowo mnie urzekło i wpłynęło na tak wysoką ocenę biografii. I tu należą się gorące podziękowania p. Magdzie Zawadzkiej i p. Janowi Holoubkowi, którzy dużą część zdjęć udostępnili ze swoich prywatnych zbiorów. Podziękowania należą się też Muzeum Miasta Krakowa za udostępnienie fotografii, rycin przedstawiających dawnych Kraków, o którym z takim rozrzewnieniem wspomina aktor. Warto, a nawet należy sięgnąć po tę biografię. Jest to wznowienie pozycji wydanej jeszcze za życia aktora, uzupełnione kolejnymi zdjęciami i wstępem syna aktora- Jana Holoubka. To niesamowita podróż w czasie i spotkanie z wielkim nie aktorem, a człowiekiem. Wspomnienia z niepamięci obejmują okres od narodzin autora, do momentu, gdy przyjeżdża on do Warszawy. Jak aktor napisał (...) Od przyjazdu do stolicy rozpoczęło się moje świadome uczestnictwo w pracy artystycznej.(...) Gorąco polecam, książkę czyta się z wielkim sentymentem i często żalem, że tamte czasy już nie wrócą. Wspomnienia z niepamięci po prostu mnie urzekły i porwały w niesamowitą sentymentalną podróż.

O autobiografii Gustawa Holoubka, że takowa się w ogóle ukazała, nie wiedziałam do czasu przeczytania wspomnień pani Magdaleny Zawadzkiej Gustaw i Ja niedawno przeze mnie recenzowanej. To w niej żona Holoubka wspomina, ze była pierwszą czytelniczką tych wspomnień i ze szalenie jej się podobały ze względu na łagodny, a zarazem zachwycający i nienarzucający się sposób narracji. Dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy miałam możliwość przeczytać Wspomnienia z niepamięci wyrobić sobie własną opinie na temat książki. Ku mojemu zaskoczeniu nie różni się ona od opinii żony wielkiego Aktora.

Książka jest niezwykła, prosta, napisana pięknymi słowami. To zapiski obejmujące czasy przedwojennego Krakowa, okresu okupacji oraz pierwszych lat po wojnie. Aktor opowiada o swoim dzieciństwie i młodości w rodzinnym Krakowie. Kreśli obraz rodziny, przyjaciół, znajomych, nauczycieli, dziewczyn, ale również znakomicie prowadzi uliczkami ówczesnego Krakowa zaglądając do kościołów, wylegując się na Błoniach, spacerując po Plantach. Opisuje przedwojenną panującą modę, obchodzone święta, rodzinny dom, relacje z kolegami. Mówi również o swoim udziale w wojnie, niewoli jenieckiej, powrocie do domu i wieloletnich zmaganiach z gruźlicą. Opowieść kończy się opuszczeniem przez Aktora Krakowa i przyjazdem do Warszawy. Nigdy nie powstały wspomnienia dotyczące warszawskiego czasu.

Ten, kto szuka jakichkolwiek intymnych plotek na temat Gustawa Holoubka, ten w tej książce ich nie znajdzie. Nie ma tu też na pierwszym planie teatru, ale są ludzie, rodzinny dom, ukochane miasto. Jest to opowieść barwna, pełna również anegdot, pokazująca kształtowanie się osobowości Aktora i drogi jego wyborów, a przede wszystkim tęsknotę za czymś, co nie wróci. Napisana piękną i czystą polszczyzną sprawia, ze czyta się ją jednym tchem.

Zachwyca staranna szata graficzna oraz niezwykła kolekcja zdjęć prywatnych i archiwalnych ilustrujących ówczesny Kraków. Są też fotokopie wycinków prasowych i afiszy z epoki. Książka czarująca, którą polecam zarówno miłośnikom teatru, starego Krakowa, jak i tym, którzy podziwiali Gustawa Holoubka. To sentymentalna podróż wielkiego aktora w czasy krakowskie. Warto nadmienić, ze wstęp do książki napisał syn Jan Holoubek.

Rozmowa z Magdaleną Zawadzką, aktorką, wdową po znakomitym aktorze teatralnym i filmowym Gustawie Holoubku.
Wydawnictwo Marginesy właśnie wydało Wspomnienia z niepamięci Gustawa Holoubka. Współpracowała Pani z Małżonkiem przy powstawaniu tej książki?
Na prośbę Męża byłam pierwszą czytelniczką Jego wspomnień. Przeczytałam je i oceniłam.
Jak się Pani podobają?
Szalenie. Byłam nimi zachwycona, kiedy czytałam pierwszy raz, a dziś podobają mi się jeszcze bardziej. Ujął mnie nienarzucający się, łagodny sposób narracji. Opublikowana książka dodatkowo zyskała dzięki dołączeniu do tekstu zdjęć z archiwum rodzinnego i kopii różnych dokumentów. Stała się jeszcze bardziej osobista.
Czytelnik szukający w niej plotek o intymnym życiu wielkiego aktora nie znajdzie ich.
To walor tych wspomnień. Czytelnik znajdzie piękną literaturę i autentyczne, cudowne wspomnienia. W tej książce jest więcej o Gustawie, niż kiedykolwiek o nim napisano.
Pięknym, bardzo poruszającym wstępem opatrzył wspomnienia Ojca Jan Holoubek.
Jestem dumna z syna, choć może nie wypada mi go chwalić. Wstęp, który napisał, jest naprawdę poruszający dzięki swojej prostocie. Podziwiam Jaśka, bo wszystko, co dotyczy Gustawa – Męża i Ojca, wciąż nas boli, bo już Go nie ma. W tej książce jest więcej o Gustawie, niż kiedykolwiek o nim napisano.
Jak Pani teraz organizuje swoje życie?
Mam bardzo dużo pracy, ale też mnóstwo przyjemności związanych z wyjazdami. Spotykam się z publicznością w Polsce i za granicą. Na przykład wyjazd do Ameryki dał mi odcięcie od rzeczywistości, bardzo bolesnej od roku i dziewięciu miesięcy. Bardzo ważni są w moim życiu ludzie. Doświadczam wielkiej serdeczności nie tylko od tych, którzy zawsze są blisko i są kochani, ale także od dalszych znajomych, od zupełnie obcych ludzi.
Jest Pani aktorką teatralną, filmową i telewizyjną. Grała Pani także w Teatrze Polskiego Radia. Czy jest jakaś rola, którą ceni Pani bardziej niż inne? Może którąś uważa Pani za bardzo odważną?
Zagrałam ponad 150 ról, wszystkie miały dla mnie znaczenie. Były bardzo interesujące, dawały nowe możliwości wyrazu. Ostatnio w „Namiętnościach” według Isaaka Bashevisa Singera w Teatrze Ateneum zagrałam kobietę z brodą. To jest naprawdę ciekawe wyzwanie!
Woli Pani film czy teatr?
Film, teatr, estrada, telewizja – nie stawiam żadnej formy wyżej niż inne, mogę mówić o nich tylko w kategoriach zawodowych.
Jan Holoubek jest operatorem filmowym. Spotkaliście się już Państwo na planie?
Nie, jeszcze nie, ale nie wykluczam takiej możliwości.
Pamiętam Panią i Pana Holoubka sprzed lat, recytujących w zakopiańskim kościele, w czasach, kiedy Polska nie była wolna. Nosiła Pani wtedy piękne czerwone buty na wysokich obcasach.
Uwielbiam buty i zawsze mam w szafie jakieś „dyżurne” czerwone (śmiech).
Czerwony kolor dodaje Pani energii?
Lubię czerwień od najmłodszych lat. Pamiętam, gdy byłam nastolatką, dziadek obiecał, że mi kupi płócienną torbę do szkoły, bardzo wtedy modną. Nie pytał o kolor, a ja wiedziałem, że będzie czerwona, bo dziadek też lubił ten kolor.
Jakie ma Pani najbliższe zawodowe plany?
Planowanie czegokolwiek przestało mieć dla mnie znaczenie, bo często rozmija się ono z życiem. Nigdy nie byłam obrażona na życie, że mi czegoś nie daje, albo przesadnie podekscytowana możliwościami. Po śmierci Męża spokorniałam do reszty. Przyjmę, co dobrego zawodowo da mi los, bo nieszczęście już przyjęłam i chciałabym dostać trochę dyspensy od smutku. Nie pcham się na siłę, spokojnie czekam.