Jens Lapidus to kolejny szwedzki pisarz kryminałów, którego nazywa się następnym Larssonem a przez swoich rodaków jest nazywany „szwedzkim Jamesem Ellroyem”. Oczywiście takie porównania nic nie znaczą, niemniej jednak trzy elementy przyciągają do tej książki od pierwszego spojrzenia – magnetyczna okładka, właśnie opis na niej, no i zdjęcie autora z tyłu. 

Jens Lapidus jest z wykształcenia prawnikiem i to właśnie jego praca zainspirowała go do rozpoczęcia kariery pisarza. Jest autorem dobrze przyjętej na rynku polskim Czarnej Trylogii Sztokholmskiej (Szybki cash, Zimna stal i Życie deluxe) a w tym roku Wydawnictwo Marginesy wydało jego pierwszą książkę z nowego cyklu VIP room.

Najdan Maksumic, zwany przez wszystkich Teddym, czyli Miśkiem jest Serbem z pochodzenia. Właśnie wychodzi z więzienia po odsiedzeniu ośmiu lat. Teraz musi wrócić do nowej rzeczywistości – przez osiem lat wiele się pozmieniało. Wiele i znowu nie tak wiele – starzy kumple zostali, dawny przestępczy świat szybko się o Teddy’ego upomina. Mimo że Teddy nie chce mieć już nic wspólnego z dawnym życiem, długi trzeba oddać, starym kumplom przecież się nie odmawia, a prawdziwe, uczciwe życie kosztuje dużo więcej zachodu stawiając przed każdym byłym przestępcą pytanie „czy warto?”. Ale i nowa rzeczywistość również nie chce zapomnieć o przestępczym wcieleniu Miśka. Kontaktuje się z nim kancelaria adwokacka, która chce, by wziął udział w poszukiwaniach zaginionego biznesmena. Jego partnerką zostaje młoda prawniczka, Emelie, dla której ta sprawa może być początkiem wielkiej kariery.

Mimo że historia i fabuła wolno się rozkręca, niezauważenie jesteśmy wciągnięci w wydarzenia. Mamy dość standardową i wydawałoby się, że mało przewidywalną konstrukcję bohaterów – dwójkę, jego i ją, którzy pałają do siebie niechęcią, by przez wspólne pokonywanie przeszkód, zbliżyć się do siebie. Niby wszystkie elementy już gdzieś widzieliśmy, niby czytaliśmy podobne powieści, a jednak po lekturze „VIP roomu” pozostaje uczucie, że to książka wyjątkowa i jedyna w swoim rodzaju. Być może takie wrażenie tworzy mistrzowsko stworzony główny bohater. Teddy jest przykładem bohatera pozytywnego, który w zasadzie jest negatywny. Przecież to przestępca, który właśnie odsiedział w więzieniu 8 lat. Człowiek, który potrafi być brutalny, ma problemy z kontrolowaniem agresji, chadza swoimi ścieżkami. Jednocześnie chce zacząć nowe życie, ale nie jest to przecież takie proste. W literaturze bardzo dobrze sprawdzało się zawsze połączenie cech negatywnych i pozytywnych. Stworzenie bohatera, który jest tak genialny, że aż nierzeczywisty, ale z cechami, które go „uczłowieczają”. Taki jest Teddy, ale tacy są też inni bohaterowie „VIP roomu”. Tam nikt nie jest taki, jaki wydaje się na początku, każdy skrywa jakieś cechy, motywacje, tajemnice, nawet wydawałoby się ułożona i „grzeczna” Emelie…

Może to sprawa tego, że Lapidus jak, sam mówi nie jest zainteresowany tworzeniem historii, które zaczynają się od morderstwa i są o odkrywaniu krok po kroku śladów mordercy. Autor zastanawia się bardziej nad tym, co sprawia, że człowiek staje się przestępcą, że przechodzi na tę złą stronę? Co siedzi w głowie przestępcy? Jens Lapidus jest przecież obrońcą kryminalnym i na co dzień styka się z sytuacjami, które wyzwalają takie pytania wciąż na nowo. Można wyczuć w tej książce autentyczność, taką samą jak w książkach Jørna Horsta. Jak na porządny szwedzki kryminał (może bardziej thriller) przystało, bardzo bogate jest również tło społeczne. Dużą uwagę Lapidus przywiązuje do Sztokholmu jako miasta, ale najbardziej interesuje go szwedzkie klasowe społeczeństwo. Mamy tutaj pełen przekrój – od imigrantów, którzy bardzo często stanowią dużą część światka przestępczego, po klasę uprzywilejowaną, bogatych biznesmenów, których przestępczość ukrywa się w pokojach vip.

Podsumowując – to bardzo mocny początek serii. Z wielką przyjemnością sięgnę po drugi tom. A wam polecam, bo Jensa Lapidusa można śmiało zaliczyć do czołówki pisarzy szwedzkich. Diana Chmiel Bardziej lubię książki niż ludzi

Polscy czytelnicy mogli poznać Jensa Lapidusa jako autora „czarnej trylogii sztokholmskiej”, na którą składają się powieści Szybki cash, Zimna stal i Życie deluxe. Ich akcja toczy się głównie w środowisku imigrantów, ale dotyka też życia wyższych sfer. VIP room to nowa powieść szwedzkiego pisarza, rozpoczynająca kolejny powieściowy cykl. Lapidus nie odszedł jednak daleko od swoich początków – w powieści ponownie pojawiają się Sztokholm, imigranci i bogacze.

Najpierw poznajemy Najdana, zwanego Teddym, który po ośmiu latach wychodzi z więzienia. Nie bardzo ma się gdzie podziać – mieszka kątem u niezbyt zadowolonej z tego faktu siostry, nie może znaleźć pracy. Chce zerwać ze swoją przeszłością, zacząć żyć uczciwie – ale kiedy okazuje się, że musi spłacić stary dług, zamiary okazują się trudne w realizacji. Przyjmuje więc, mimo niechęci, propozycję pracy od znanej korporacji prawniczej. A jaka to praca? Otóż zaginął młody i bogaty Philip Schale. Rodzina nie chce pomocy policji, bojąc się, że sprawa wycieknie do mediów i zakończy się źle dla porwanego. Powierza więc jego odnalezienie swoim prawnikom, którzy oddelegowują do tego zadania Emelie.

Historię poznajemy z dwóch stron: poszukujących i poszukiwanego. Jesteśmy świadkami porwania Philipa, razem z nim poznajemy porywaczy i razem z nim próbujemy się uwolnić. A równocześnie śledzimy zmagania Teddy’ego  i prawniczki Emelie. Nie tylko ze sprawą zaginięcia Philipa – Teddy i Emelie od początku się nie lubią. Ona jest dla niego „suczą z piekła rodem”, on dla niej chamem i prostakiem. Choć mają współdziałać i próbują to robić, nie potrafią znaleźć wspólnego języka. Właściwie nic dziwnego – wywodzą się przecież z całkiem innych środowisk. Teddy, syn imigrantów, ma za sobą życie przestępcy, Emelie pochodzi z dobrej rodziny i ukończyła świetne studia. A jednak coś ich łączy: pragnienie lepszego życia. To dlatego on próbuje zerwać z przeszłością, a ona kupuje mieszkanie w najdroższej dzielnicy Sztokholmu i cała poświęca się pracy.

Jeszcze mocniej niż głównych bohaterów Lapidus kontrastuje ze sobą mieszkańców Sztokholmu. Miasto (które jest w VIP roomie pełnoprawnym bohaterem) jest podzielone. Z jednej strony mamy środowisko imigrantów – w dużej części złodziei i przestępców, skupionych wyłącznie na zdobywaniu pieniędzy. Z drugiej zaś – wyższe sfery. Autor przedstawia czytelnikom bogatych chłopców, którzy w dzień noszą drogie garnitury, a nocami imprezują. Słowa „chłopcy” używam nieprzypadkowo: choć przyjaciele i znajomi Philipa, podobnie zresztą jak on sam, są dorośli, nie ma w ich zachowaniu odpowiedzialności i przyszłościowego myślenia. Liczy się tylko tu i teraz. I to właśnie łączy ich z imigrantami: zamiłowanie do drogich samochodów, narkotyków, alkoholu, panienek do wynajęcia i imprez do rana. Różnica polega na tym, skąd biorą na to pieniądze: mieszkańcy Södertälje z przestępczych procederów, mieszkańcy Södermalm – od bogatych rodziców.

Jest może w tych opisach pewne uogólnienie, schematyzacja, podobnie zresztą jak w rysunku głównych bohaterów (były przestępca, który chce zerwać z dawnym życiem, ale nie może, i sztywna pani prawnik, która dzięki niemu nabiera nieco lekkości – skądś to już znamy). Ale dzięki temu, że Lapidus bardzo rozbudowuje tło intrygi, wprowadza mnóstwo elementów, które pozwalają nam poznać realia życia w Sztokholmie, ale też samych bohaterów, ich przeszłość, teraźniejszość, słabostki i silne strony – opowiadana historia zyskuje na wiarygodności. Wszystkie te wtręty, pozornie nieistotne dla fabuły, mają głębszy sens. Nie znajdziemy w powieści Lapidusa zbędnych elementów. Weźmy choćby pozornie obcą historię zatytułowaną Twardy dysk, wyróżnianą również graficznie: każdy czytelnik kryminałów zna ten chwyt i wie, że na koniec okaże się ona silnie związana z intrygą. Świadomość tego nie czyni jednak tej opowieści mniej intrygującą.

VIP room to według mnie udany thriller. Nie mogę stwierdzić, że mnie zachwycił – momentami lektura nieco się dłużyła, momentami ilość postaci i informacji była męcząca – ale zaintrygował na tyle, że z przyjemnością sięgnę po kolejną część cyklu. Tym bardziej że zakończenie tej książki jednocześnie zamyka opowiedzianą historię i otwiera czytelnika na dalsze przygody Teddy’ego.

To jest jest jedna z tych powieści, w której niby dzieje się sporo, ale akcję trudno określić mianem wartkiej. Autor buduje rzeczywistość starannie, łącząc kryminał z powieścią obyczajową, duży nacisk kładąc na malowanie panoramy społecznej. W swojej powieści nie potrzebuje umieszczać postaci zmęczonego życiem detektywa z nałogami, ciętym językiem, demonami z przeszłości i kontrowersyjnymi metodami śledczymi, by móc przeprowadzić intrygujące dochodzenie. Przestępcze środowisko inwigiluje... były przestępca, a towarzyszy mu... prawniczka. Młoda pracoholiczka z niedużym doświadczeniem, ale i kobieta z gatunku tych, których nie warto lekceważyć. Teddy i Emelie nie dogadują się najlepiej, ale współpracować muszą. Tego wymaga ich zleceniodawca, który na co dzień jest szefem Emelie, a Teddy'emu, który właśnie wyszedł z więzienia, ma do zaoferowania coś, co sprawia, że mimo oporów, mężczyzna w końcu przyjmuje zlecenie. Zaufanie jakim szef Emelie, Magnus Hassel, obdarzył kryminalistę jest zdumiewające, ale zapewne niebezpodstawne. Co nim kierowało? Na razie wiadomo.

W rekomendacji na okładce, James Ellroy – autor m.in. Czarnej dalii -  uważa, że thriller Vip room może rywalizować z książkami Stiega Larssona. To przecież tuz skandynawskiej sensacji. Takie porównywanie może tyle pomóc, co i zaszkodzić, w końcu są sympatycy jak i przeciwnicy danego autora, a moim zdaniem, Jens Lapidus nie potrzebuje podpierać się Larssonem, doskonale bowiem jego twórczość broni się sama.

Zacznę od osobistej uwagi.

Przyznam, że rzadko sięgam po literaturę sensacyjną, kryminały i thrillery. W tych gatunkach raczej podążam utartymi tropami, wybieram już znanych i sprawdzonych autorów, naprawdę sporadycznie próbuję czegoś nowego, bo przeważnie rozczarowuję się. Z twórczością szwedzkiego pisarza, z wykształcenia prawnika, Jensa Lapidusa już kiedyś się spotkałam. Jego powieść Szybki cash wywarła na mnie spore wrażenie, i choć nie miałam później okazji, by poznać dalsze części „czarnej trylogii sztokholmskiej”, to autor od razu znalazł się na mojej liście czytelniczych „pewniaków”. Po lekturze Vip roomu tylko utwierdziłam się w tym przekonaniu i nie mogę się doczekać polskiego przekładu Sthlm Delete – kolejnego tomu z Emelie i Teddym w rolach głównych.

„Vip room” wprowadza czytelnika w mroczny, brudny świat, o którym wolałby nie wiedzieć, ale niestety, takie rzeczy, jak te opisane, też – o zgrozo – mają miejsce. Powieść cały czas intryguje i trzyma w napięciu. Tu nie jest tak, że już od połowy albo jednej trzeciej książki wiemy, kto stoi za zbrodnią. Tu trzeba trochę pomęczyć szare komórki i spiąć nerwy, bo czekają nas mocne wrażenia i zaskakujące rozwiązania. Co ciekawe, śledztwa nie prowadzi żaden komisarz policji, sędzia śledczy ani detektyw, czy chociażby dziennikarz. Pole do popisu ma ktoś spod znaku Temidy i ktoś, kto zna świat przestępczy od podszewki.

Autor stopniowo pokazuje kolejne kadry, miesza wątki różnych postaci, przeszłość przeplata z teraźniejszością. Zaczyna się od tego, że osiem lat temu wybuchł pożar w mieszkaniu Cecilii i Matsa. Ten wątek początkowo wydaje się zupełnie oddzielny. Każda następna scena, kolejny rozdział, też opowiadają o czym innym, ale później z tych klocków powstanie konkretna budowla. I to jaka! Mroczna wieża Babel, z podziemiami, więzienną celą i „vip-roomem”. Zapraszam do rozbierania jej na poszczególne cegły.

Philip – młody, bogaty biznesmen – imprezuje w klubie, wciąga kreskę, napadają go zamaskowani mężczyźni, zmuszają do wejścia na kruchy lód. Wygląda to na zemstę za zaczepianie czyjejś dziewczyny. Dejan jedzie odebrać kumpla, który właśnie skończył „odsiadkę”. Najdan, zwany Teddym, po 8 latach w więzieniu (są też fragmenty dotyczące jego pobytu tam) postanawia skończyć z przestępczym procederem. Nie jest jednak łatwo odnaleźć mu się w nowej rzeczywistości. Młoda, ambitna prawniczka Emelie pracuje pilnie jak mrówka, marząc o karierze. Gdy ni stąd ni zowąd Philip znika, jego rodzice, chcąc uniknąć rozgłosu, próbują go odnaleźć bez udziału policji i mediów. Zwracają się o pomoc do Magnusa, szefa kancelarii prawnej. On powierza to zadanie Emelie i… Teddy’emu. Para zdecydowanie nie przypada sobie do gustu, muszą jednak współpracować, i choć idzie im to opornie, to udaje im się „rozpracować” sprawę. Zanim jednak nastąpi jej koniec – w tym przypadku wcale nie „happy” –  jeszcze wiele się wydarzy. Kto zamordował Aninę, kim była Cassandra, co wspólnego z całą historią mieli siostra Philipa, Joker, motyw białego królika i siostrzeniec Teddy’go – Nikola, co znajdowało się na twardym dysku komputera Matsa, no i kto w końcu stał za porwaniem Philipa? Odpowiedzi na te pytania wcale nie są łatwe, szukajcie ich w „Vip roomie” – polecam osobom o mocnych nerwach.

Charakterystyczną cechą powieści Lapidusa jest prezentowanie bohaterów wywodzących się ze środowiska prawniczego i przestępczego oraz środowiska emigrantów. Ze względu na swoje wykształcenie i praktykę, pisarz wie o czym opowiada i jakim językiem powinien to robić, potrafi doskonale ukorzenić bohaterów i fabułę w realiach. Zainteresowany psychiką i motywacją przestępców kreśli wyraziste i prawdziwe postaci. Podejmuje tematykę trudną, mroczną, współczesną. Poza warstwą sensacyjną ciekawie prowadzi też warstwę obyczajową, pokazując zróżnicowany obraz szwedzkiego społeczeństwa. Językowo – wpisuje się w przedstawiane sytuacje. Gdyby tę powieść czytano w radiu – musiałoby to być grubo po dwudziestej trzeciej.

Skandynawska literatura kryminalna od ładnych paru lat jest „na topie”. W morzu coraz to nowszych tytułów zaczynają się wyłaniać „grube ryby” tego gatunku. Wielu zwolenników ma twórczość niedawno zmarłego Henninga Mankella, popularne są nazwiska Nesbo, Lackberg. Czytelnicy powoli wydeptują swoje ulubione ścieżki. Czy będzie wśród nich miejsce na powieści Lapidusa? W rekomendacji na okładce, James Ellroy, autor m.in. „Czarnej dalii” uważa, że thriller Vip room może rywalizować z książkami Stiega Larssona. To przecież tuz skandynawskiej sensacji. Takie porównywanie może tyle pomóc, co i zaszkodzić, w końcu są sympatycy jak i przeciwnicy danego autora, a moim zdaniem, Jens Lapidus nie potrzebuje podpierać się Larssonem, doskonale bowiem jego twórczość broni się sama.

Nowa seria, nowi bohaterowie i stare spojrzenie na świat. W powieści VIP Room poznajemy Najdana Maksumica, Teddy'ego, gościa, który wychodzi z więzienia i mimo szczerych chęci nie ma szans na znalezienie swojego miejsca w praworządnym szwedzkim społeczeństwie. Kiedy na dodatek znajomy z czasów gdy nasz bohater był przestępcą, przypomina mu o niespłaconym długi, Teddy nie ma zbyt wielu dróg do wyboru.

Drugą ciekawą bohaterką jest młoda prawniczka Emilie. Choć wychowaniem i sposobem bycia skrajnie różni się oda od Teddy'ego, to ta dwójka stanowi parę, przed którą stoi zadanie godne prawdziwych detektywów. Chodzi mianowicie o odnalezienie porwanego Philipa Schale'a,znanego finansisty. Sama historia porwania, o którym nie zawiadamia się policji jest jednym z najciekawszych wątków, zwłaszcza gdy dowiadujemy się wreszcie na czym polega intryga. Zanim jednak się to stanie, powieść nieco się dłuży. Na szczęście druga połowa powieści, to już jazda bez trzymanki, taka sama, jaką znamy z wcześniejszych powieści tego autora.

Jak przystało na Lapidusa mamy tu elementy akcji w stylu filmów Quentina Tarantino, przeplatające się z obrazem nocnego życia Sztokholmu. Tak jak w słynnym Szybkim cashu głównym motorem napędowym bohaterów, jest gotówka. 

VIP Room to również opowieść o wyrzutku, którego społeczeństwo woli nie widzieć. Idąc metodą wskazaną przed laty przez duet Sjöwall i Wahlöö, możemy widzieć w nim ofiarę systemu, który nie ma pomysłu na to, co zrobić z osobami, które chcą wrócić na właściwą drogę. Lapidus dość gruba liną kreśli linie podziału społecznego. Widzi je z resztą nie tylko na płaszczyźnie konfliktu między ludźmi z półświatka, a resztą społeczeństwa. Pokazuje podejście do imigrantów (Teddy jest z pochodzenia Serbem), wysługiwanie się ludźmi niżej sytuowanymi, przez tych bogatszych. To dlatego w tym świecie najgorsi są milionerzy z drogimi zegarkami.

Czy Lapidus dalej będzie brnął w zaangażowaną społecznie powieść kryminalną? Pewnie już wkrótce się tego dowiemy. Szwedzcy czytelnicy znają już drugą powieść o Teddym. My poznamy ją pewnie w 2016 roku.

Bardzo lubię skandynawską literaturę. Chętnie sięgam po powieści, biografie, ale także kryminały. Wielu autorów próbuje swoich sił bazując na sławie Stiega Larssona czy Henninga Mankella. Wielu z tych samorodnych twórców kryminałów w ogóle nie powinno ich pisać. Duża część skandynawskich pseudo kryminałów jest delikatnie to ujmując..kiepska.

Byłam ciekawa, jak odbiorę Vip room.

Jedno co od razu rzuca się w oczy, to fakt, iż nie jest to czysty kryminał. Książka ta to taki miks społeczno-kryminalno-obyczajowy. Dużą część treści zajmuje niezwykle starannie nakreślone tło społeczno-kulturalne. Skandynawscy pisarze lubują się w takich zabiegach. Jedni realiom społecznym poświęcają więcej inni mniej miejsca. Lapidus bez wątpienia należy do tych pierwszych.

Innowacją w stosunku do wielu wcześniejszych skandynawskich kryminałów jest fakt, iż tym razem osobą prowadzącą śledztwo nie jest policjant (ani duet policjantów), a prawniczka i ..przestępca. Ot takie novum, które muszę przyznać, wyszło książce na dobre. Kolejny sterany życiem, z nałogami, po przejściach i rozpadający się na milion części policjant po 40-tce byłby już chyba niestrawny dla większości czytelników. 

Lapidus (zgodnie ze skandynawskim trendem) zajmuje się vipami, najbardziej ustosunkowanymi i najbogatszymi ze społeczeństwa. Zagląda do ich domów, miejsc rozrywki, vip roomów, prześwietla ich życie, wyciąga na światło dzienne ich głęboko skrywane tajemnice. Przyznam się, iż wyszło mu to na prawdę nieźle. 

Poprzez opis skandynawskiego społeczeństwa, charakterystykę najbogatszych i ich wypaczonego przez pieniądz i władzę zachowania, śledzimy główne dochodzenie, które prowadzone jest w sprawie porwania, ale także dowiadujemy się o wielu nowych przestępstwach. Omawiane przez Lapidusa zbrodnie to w wielu miejscach wręcz wynaturzenia. Pisząc o nich autor ukazuje, jak bardzo deprawująca bywają władza i wielkie pieniądze, jak zbyt często dają poczucie wyższości i bezkarności. Tym samym pisarz ukazuje nam zupełnie inny Sztokholm, niż ten, który poznamy z przewodników turystycznych lub w trakcie krótkiego zwiedzania stolicy Szwecji.

Gorąco zachęcam do lektury. Vip room to dobry kryminał i powieść obyczajowa w jednym. To także dobrze rokujący początek serii. 

Czekam na kolejny tom, który ma się ukazać w połowie roku. Będzie doskonała lektura na urlop.