Miłość zdarza się wszędzie, czasami w najmniej oczekiwanym momencie, lub miejscu. Heather Morris, postanowiła napisać powieść o takim uczuciu, które przytrafiło się parze skazanej na pewną śmierć. Pochodząca z Nowej Zelandii autorka, opowiedziała w książce Tatuażysta z Auschwitz, historię dwojga zwyczajnych ludzi. Takich, którym zabrano wolność, godność osobistą, nawet tożsamość. Przez pewien czas byli tylko i wyłącznie numerami. W Auschwitz na każdym kroku groziła im śmierć.  

Ludwig “Lale” Eisenberg był słowackim Żydem. Od początku wojny ludzie wyznania mojżeszowego stopniowo byli pozbawiani praw. Lale trafił do obozu w 1942 roku. Miał dwadzieścia sześć lat i złudną nadzieję, że zgłaszając się zgodnie z poleceniem hitlerowców, uratuje pozostałych członków rodziny. Trafił do Auschwitz w pierwszym transporcie. Bardzo chciał przeżyć i uważnie obserwował to, co działo się wokół niego. Szczęśliwie trafił na ludzi, którzy chcieli mu pomóc. Kiedy otrzymał zadanie, by tatuować więźniów przybywających do obozu, zyskał coś jeszcze, szansę na nieco lepsze warunki. Dzięki temu wzrosła jego szansa na przeżycie.

Nie oznaczało to jednak, że mógł czuć się bezpieczny w Aschwitz. Na każdym kroku czyhały liczne niebezpieczeństwa i tak naprawdę życie zależy często od łutu szczęścia. Znający wiele języków Lale okazał się człowiekiem, który potrafił wymknąć się z ramion śmierci. Pewnego dnia podczas tatuowani kolejnego transportu więźniów zakochał się od pierwszego wrażenia w pięknej, młodej kobiecie. Postanowił zrobić wszystko, by ją uratować.

Gita była młodsza od Lalego, pracowała w tzw. “Kanadzie”. Mężczyzna mógł niekiedy obserwować ją z daleka, ale dążył do tego, by móc co jakiś czas ją spotykać. Jak przekupić kapo, albo wartowników, gdy się jest więźniem? Lale wykorzystał swój spryt i zaczął prowadzić coś w rodzaju handlu wymiennego. Kiedy kobietom przeglądającym walizki udawało się przemycić kamienie szlachetne, to wymieniał je na jedzenie. Sam miał lepsze warunki niż inni, ze względu na pełnioną funkcję. Udawało mu się przemycać jedzenie w torbie, w której trzymał sprzęt.

Trudno sobie wyobrazić jak niebezpieczne były takie randki. Kilka razy bohater otarł się o śmierć, bo został przyłapany na posiadaniu niedozwolonych rzeczy. Parze jednak udało  się przeżyć wojnę, a potem spotkać po wyzwoleniu. Po wojnie również nie będzie łatwo, ale w końcu para ucieka do Australii. Tam wspólnie spędzają resztę swojego życia.

Po śmierci Gity Lale postanowił opowiedzieć swoją historię. Wcześniej obawiał się, że wielu oceniać go będzie jako kolaboranta. Tatuował, za co otrzymał pewne przywileje. To, co opowiedział o swoim pobycie w Auschwitz pokazuje jednak, że mamy do czynienia z bohaterem, który kierował się zasadą “kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat”. Kiedy trafił do obozu otarł się o śmierć, ale pomogli mu inni ludzie, a potem tatuażysta, który zrobił z niego swojego pomocnika. Ta funkcja sprawiła, że miał szansę, by również nieść pomoc potrzebującym. Dodatkowo siłę dawała mu miłość do Gity. Dzięki uczuciu para otrzymała więcej siły na to, by przeżyć.

Książka Tatuażysta z Auschwitz jest nietypową historią miłosną. Pokazuje bowiem, że to uczucie silniejsze jest niż strach. Naziści próbowali odebrać ludziom człowieczeństwo, a jednak im się to nie udało. Dowodem na to, jest historia Lalego, który potrafił kochać i pomagać również w obozie koncentracyjnym. Nie pozbył się też empatii, bo podczas tatuowania więźniów cierpiał z tego powodu, że sprawia ból innym ludziom. Hather Morris opowiada o tym w sposób prosty, bez ozdobników. Posługuje się krótkimi zdaniami, licznymi dialogami, a opisy są oszczędne. Powieść została oparta na faktach, na relacji, jaką zdał jej człowiek, który został tytułowym bohaterem książki.  Heather Morris najpierw napisała scenariusz, a dopiero potem przybrała formę powieści. Tatuażysta z Auschwitz uważał, że “Jeżeli obudziłeś się tego dnia rano, to znaczy, że to będzie dobry dzień”. Warto wziąć to sobie do serca i poznać tę poruszającą historię.

Wszechobecny strach, nadzieja, niekiedy miłość to uczucia, którymi codziennie żywili się obdarci z krzty godności, upodleni więźniowie obozów koncentracyjnych. Holocaust – największa zbrodnia ludzkości przeciwko ludzkości to bolesne wspomnienie ocalałych. Świadectwo mężczyzny, który tatuował więźniów w Auschwitz również tego dowodzi.

W 1942 roku do Auschwitz trafia dwudziestosześcioletni Słowak pochodzenia żydowskiego. Lale wkraczając do obozu, poprzysięga sobie, że go opuści. Nie może pojąć tego, w jakich warunkach przyszło mu żyć i jak to możliwe, że drugi człowiek może przyczynić się do istnienia takich miejsc. W niedługim czasie choruje na tyfus. Ma jednak szczęście w całym tym nieszczęściu, ponieważ codziennie wartują przy nim więźniowie z jego bloku. Pomocą obdarza go również Pepan – tatuażysta, który zapewnia mu pracę jako jego asystent. Wówczas życie Lalego i jego obozowa pozycja znacznie się poprawia. On sam ratuje i pomaga wielu osobom. Z czasem rozpoczyna pracę jako główny tatuażysta. Codziennie tatuuje numery setkom tysięcy osób, które przybyły w transporcie. Wśród nich jest Gita, w której do reszty się zakochuje. Ich uczucie skrywane w obozowej rzeczywistości codziennie napełniane jest strachem i nadzieją. Mimo że Lale codziennie toczy walkę wewnętrzną z niesprawiedliwością i brutalnością losu, których doświadcza na własnej skórze, to udaje mu się wytrwać.

Tatuażysta z Auschwitz to opowieść o trudnej wojennej rzeczywistości, ale też o uczuciu, które przetrwało ten trudny czas. Lale – główny bohater – to mężczyzna, którym targają emocje. Mimo swojego żydowskiego pochodzenia, zdobywa ważną pozycję, poniekąd współpracując z Niemcami. W zamian za swoje uratowane życie pomaga innym, zdobywa dodatkową żywność – dzieli się nią, rozmawia z innymi – dodaje im otuchy, chociaż sam często powątpiewa. Na swojej drodze spotyka różnych ludzi, oprócz tych, którym pomaga, również takich, którzy stanowią śmiertelne zagrożenie – zawsze jednak działa intuicyjnie.  Nawet gdy sam zostaje złapany na przemycaniu biżuterii oraz jedzenia, pokonuje katusze i wraca do pracy. Oprócz niego poznajemy dziewczyny z bloku „Kanada” oraz samą Gitę, działacza SS Baretzkiego, lekarza, który przeprowadza eksperymenty medyczne oraz historie innych więźniów. Po zakończeniu wojny Lale odnajduje Gitę, para pobiera się oraz, z powodów politycznych, emigruje do Australii. Lale Sokołow dopiero po śmierci żony opowiada tę historię.  

Książka podzielona jest na krótkie rozdziały, dzięki czemu czyta się ją szybko. Jej forma i treść to opis świadka, fizycznie uczestniczącego w wydarzeniach. Dodatkowo książka pisana jest prostym, przystępnym językiem. Tatuażysta z Auschwitz to historia nie tylko o zagładzie i miłości, ale też o skrajnych uczuciach. Również o wewnętrznej walce bohaterów pierwszo- i drugoplanowych. Książka Heather Morris to kolejne cenne w literaturze świadectwo, opisujące zbrodnie Holocaustu.

I była miłość w getcie, brzmi tytuł rozmów przeprowadzonych przez Paulę Sawicką z Markiem Edelmanem. Tatuażysta z Auschwitz udowadnia, że w piekle obozu istnieje coś więcej niż miłość. Wyróżniająca głównego bohatera wola przetrwania jest niezwykła.

Obdarzenie Lalego niezwykłą wolą przetrwania – Heather Morris, autorka książki, musiała mu po prostu uwierzyć – niesie jednak ze sobą pewne ryzyko. Czy naprawdę możliwe jest zaistnienie naraz aż tylu szczęśliwych okoliczności? Czy zatem ta historia jest prawdziwa, a czytelnik może zaufać, że opowieść o przetrwaniu Lalego to splot wielu różnych czynników?

Przy lekturze nieuchronnie narzucają się także porównania z innym ocalonym z piekła: z Viktorem Franklem, austriackim psychiatrą. Wola sensu i Człowiek w poszukiwaniu sensu, dwie książki tego autora, optymistycznie zakładają, że nawet obóz nie jest w stanie zniszczyć i ostatecznie upodlić człowieka. To oczywiście duże uproszczenie, jednak przejście przez wszystkie kręgi obozowego cierpienia i zachowanie przy tym w miarę zdrowego oglądu świata wydaje się nam, czytelnikom więźniarskich wspomnień, trudne do przyjęcia.

Tatuażysta z Auschwitz to fabularyzowane wspomnienia Ludwiga Eisenberga, znanego jako Lale, który 23 kwietnia 1942 roku trafia do Auschwitz. W krótkim czasie, na skutek przeróżnych zabiegów, po części też fortunnych przypadków, obejmuje funkcję obozowego tatuażysty, którego zadaniem jest tatuowanie numerów więźniom. Jego obozowa praca pozwala na dosyć dużą niezależność, oczywiście niezależność mieszczącą się w ramach mechanizmów Zagłady.

Cieszy na pewno fakt, że nie jest to kolejna narracja, w której Żydzi to pozbawione tożsamości ofiary. Lale to człowiek, który doskonale umie odnaleźć się w otaczającej go obozowej rzeczywistości. Instynktownie wyczuwa do kogo podejść, z kim porozmawiać, kto będzie mu najbardziej użyteczny. Nie jest przy tym cynicznym graczem: owszem, doskonale wykorzystuje swoich oprawców, umie uderzyć w ich czułe punkty (może dlatego, że nie ma w nim zbyt wiele pokory, że nie potrafi zgiąć karku, nawet przed Mengelem?), zachowując przy tym empatię do świata. Z każdą kolejną stroną czytelnik odkrywa sieć zależności, którą w dużej mierze utkał Lale (opartą na prostym schemacie przysługi za przysługę); w miarę czytania książki jego ocalenie przestaje być dziełem przypadku, a staje się zasługą dobrze przygotowywanej, ryzykownej, chociaż nieco nieświadomej, strategii. Lale, wrzucony w sam środek piekła, po prostu pozostaje człowiekiem.

Lale przetrwał, ale jego przetrwanie nie dla wszystkich jest sprawą oczywistą. Łatwo oskarżać go, nawet po przeczytaniu książki, o kolaborację. Ilość zbiegów okoliczności, szczęśliwych trafów, znajomości, które często ratują głowę nawet z największej opresji: wszystko to przypomina raczej powieść przygodową, dla której obóz staje się wyłącznie dekoracją. Można nawet doszukiwać się podobieństw z filmem Życie jest piękne: zarówno w książce Morris, jak i w filmie Benigniego, odbiorca ma do czynienia z próbą oswojenia przez bohaterów rzeczywistości Zagłady. Bohater filmu podchodzi jednak do obozu jak do dobrej zabawy – wszystko dla ocalenia syna. Z kolei Lale, poprzez swoją empatię, otacza się ludźmi, którzy zawsze będą skłonni mu pomóc. I tak, od przygody do przygody, zachowuje skórę, wychodząc nawet w miarę nienaruszonym (szczególnie psychicznie) z piekła Auschwitz. Nieco brakuje prawdopodobieństwa, ale może trudno szukać go w takim miejscu, jak obóz zagłady – i stąd oskarżenia o kolaborację z oprawcami. Lale wychodzi z założenia, że w walce o przetrwanie wszystkie metody są dobre. I skwapliwie korzysta z tej umiejętności, nie zarażając się przy tym cynizmem. Z tych dwóch powodów trudno do końca i jednoznacznie uwierzyć Tatuażyście z Auschwitz.

Nie zmienia to jednak faktu – czy czytelnik do końca wierzy w opowieść, czy ma z tym problem – że Lale jest bohaterem z krwi i kości, któremu czytelnik szczerze kibicuje (chociaż spodziewa się, jak skończy się historia). Nie częścią bezosobowej masy, która na chwilę pojawia się na scenie (jak np. w opowiadaniach Borowskiego), ale jednostką świadomie (i korzystając ze sprzyjającego losu) dążącą do własnego i innych ocalenia.