Kim był Jakub Szela? Rżnącym panów zdegenerowanym mordercą, oswobodzicielem chłopów, a może bojownikiem walki klasowej?
W polskiej historii i kulturze mało jest postaci równie znanych i jednocześnie o tak zakłamanej pamięci jak on. Od prawie dwustu lat powstawały o nim przeciwstawne pieśni, wiersze, powieści oraz prace naukowe i nadal otaczają go sprzeczne legendy. Wiodącą wymyśliła tuż po rabacji galicyjskiej nienawistna Szeli szlachta. Sprzeciw przyszedł jednak ze wsi, gdzie chłopi uznali go za bohatera, który walnie przyczynił się do zniesienia pańszczyzny. Z kolei po drugiej wojnie światowej komuniści – w uznaniu dla jego rewolucyjnych instynktów – wzięli Szelę na sztandary.
Panów piłą to historia zmagań o zdominowaną przez ziemiaństwo i inteligencję przeszłość Polski. Nie było w niej miejsca dla chłopów i ich najsłynniejszego przywódcy. Ta książka pokazuje dlaczego.
„Czym była pańszczyzna – koniecznym i logicznym etapem społecznego rozwoju czy też formą barbarzyńskiego niewolnictwa? Dlaczego społeczeństwo mające w zdecydowanej większości wiejskie korzenie za sprawą edukacji oraz narodowych mitów przejęło niemal bezkrytycznie imaginarium sarmacko-szlacheckie? Ryszard Jamka poszukuje odpowiedzi na te pytania. To nie tylko potrzebna, lecz także fascynująca lektura”.
Robert Makłowicz
„Książka Ryszarda Jamki oparta jest na bardzo szerokiej kwerendzie zarówno literatury przedmiotu, jak i źródeł. Wynik tej naprawdę benedyktyńskiej pracy jest imponujący. Otrzymaliśmy bowiem pierwszą całościową analizę zróżnicowanej pamięci o Jakubie Szeli, uwzględniającą wszelkie możliwe perspektywy i narracje od 1846 do 2022 roku. Do tego analizę świetnie napisaną, rzucającą procesy mitologizacji/instrumentalizacji Szeli na szerokie tło polityczne, społeczne, kulturowe i ekonomiczne, przez co książka staje się dostępna i zrozumiała dla szerokiego kręgu odbiorców”.
Z recenzji prof. Dra hab. Jerzego Kochanowskiego
„Podstawowym atutem książki jest wartka opowieść, której Autor jest w niej obecny, widoczny, zaangażowany. Taka strategia jest podejściem odważnym, do pewnego stopnia awangardowym i rzadko spotykanym w praktyce historiograficznej, bo oznacza rezygnację z pozorowanego obiektywizmu na rzecz szczerości wobec bohatera książki, jak i czytelniczej publiczności. Szczególnego podkreślenia wymaga również fakt, że problematyka książki nie jest łatwa ani na etapie badań, ani tym bardziej na etapie tych badań opisania, gdyż wymaga samoświadomości teoretycznej, umiejętności analitycznych, wreszcie precyzyjnego aparatu narracyjnego. Przy takich założeniach napisanie książki zrozumiałej i atrakcyjnej dla czytelników, niekoniecznie świadomych tych wszystkich komplikacji i problemów, jest zadaniem tyleż trudnym, co ambitnym. Autor podjął jednak ryzyko i wywiązał się znakomicie z zadania”.
Z recenzji dr hab. Dobrochny Kałwy
