Towarzyszem jej życia była rozpacz, z której uczyniła główny temat swojej twórczości. Niepokorna i egocentryczna, a przy tym — krucha i wrażliwa. Historię Fridy Kahlo opowiada wydana właśnie biografia Frida Barbary Mujci.

"Chcę, by ludzie patrzący na moje obrazy mogli poczuć ból, którego doświadczam", mówiła Frida Kahlo, jedna z najsłynniejszych meksykańskich malarek. Pozostawiła ponad 200 prac — większość z nich stanowią autoportrety. Uwieczniła na nich siebie — zakrwawioną, z bliznami i charakterystyczną trupią czaszką na czole. Alegoryczne obrazy były jak pamiętnik, w którym zapisywała tragiczne wydarzenia ze swojego życia.

Żyję na planecie bólu

W dzieciństwie zachorowała na polio. Kilka lat później przeżyła wypadek — autobus, którym podróżowała, zderzył się z tramwajem. Frida znalazła się w grupie najbardziej poszkodowanych pasażerów — miała złamany kręgosłup, obojczyk i przebitą macicę. "Jeszcze niedawno szłam przez świat pełen kolorów i namacalnych kształtów. Teraz żyję na planecie bólu, przezroczystej niczym lód", pisała w pamiętniku. W wyniku odniesionych obrażeń, spędziła w szpitalu trzy miesiące. Mimo że odzyskała sprawność w nogach, do końca borykała sie z powracającymi bólami kręgosłupa. Przeszła ponad 30 operacji.

Pierwszy z 52 autoportretów namalowała za pomocą lusterka, leżąc w łóżku po operacji. Nie znosiła litości, nigdy nie dawała po sobie poznać, że cierpi. "Maluję siebie, bo jestem samotna. Jestem tematem, który znam najlepiej", mówiła. Każda z jej prac to w zasadzie to samo ujęcie — pełen powagi wyraz twarzy, posępne spojrzenie i charakterystyczne zrośnięte brwi. Twórczość Kahlo przyniosła ożywienie w światowej sztuce, a ona stała się symbolem niezależności. Entuzjastami jej malarstwa byli m.in. Pablo Picasso czy Wassily Kandinsky.

Powtarzała, że ma jeden cel — chce być "Wielką Fridą Kahlo". I to marzenie udało jej się zrealizować. Już za życia stała się legendą. Była jedną z czterech córek Guillermo Kahlo, fotografa o żydowskich korzeniach, i Matilde Calderón y Gonzalez. Jej dzieciństwo nie należało do szczęśliwych. Kłopoty małżeńskie rodziców przekładały się na atmosferę panującą w domu. Frida nie umiała porozumieć się ze swoimi dwiema starszymi siostrami — córkami Guillermo z pierwszego małżeństwa. Była agresywna, często wpadała w furię. W szkole za wszelką cenę starała się nie okazywać słabości. Przyjaźniła się głównie z chłopakami — grała w piłkę, trenowała boks, należała też do organizacji rewolucyjnych. Przez lata była w związku z jej przywódcą — Alejandrem Gomezem Ariasem.

Słoń i gołębica

W życiu przydarzyły jej się dwa wypadki — żartowała. Pierwszym był wypadek autobusu, drugim poznanie Diego Rivery, znanego meksykańskiego malarza i zagorzałego komunisty. Ich związek to pasmo kłótni — burzliwych rozstań i spektakularnych powrotów. Byli jak ogień i woda — kochali się i nienawidzili jednocześnie. "Ta miłość wyrosła na gruncie cierpienia", wspominał po śmierci Firdy Rivera. Wizualnie w ogóle do siebie nie pasowali — on monstrualnych kształtów, brzydki, z wielkim brzuchem. Ona przy wzroście 155 centymetry ważyła zaledwie 45 kilogramów. Matka Fridy, przeciwna temu związkowi, uważała, że wyglądają razem jak "słoń i gołębica".

Od początku ich małżeństwo nie należało do szczęśliwych. Frida po ślubie została sprowadzona do roli gospodyni domowej. "Czuję się samotna. Wypełniam swój czas, gotując, sprzątając i dotrzymując towarzystwa Diegowi. Nie mam czasu na malowanie", żaliła się. Poza tym Diego nie bez powodu nosił przydomek "pożeracza kobiet" — zawsze otaczał go tłum atrakcyjnych asystentek, z którymi romansował. "Lgnęły do niego jak pszczoły do miodu", mówiła Frida.

Początkowo przymykała oko na wyskoki męża, ale potem zaczęło jej to przeszkadzać. "Żyć z tobą, to jak żyć na huśtawce! Jak możecie mnie tak ranić?", krzyczała, kiedy odkryła, że Diego sypia z jej siostrą. Była zrozpaczona, chciała się zemścić, więc sama wdała się w kilka romansów — m.in. z Lwem Trockim, który wraz z żoną przez kilka miesięcy mieszkał w domu Riverów.

Kłopoty małżeńskie pogłębiały problemy z brakiem dziecka. Frida trzykrotnie poroniła. Ostatni raz przypłaciła załamaniem psychicznym — zamknęła się w domu i przez kilka miesięcy z nikim nie kontaktowała. "Czuję się tak, jakby mój świat rozpadł się na pół", pisała w pamiętniku. Ukojenie znalazła w pracy. Pod koniec lat 30. powstało najwięcej jej obrazów — na jednym z nich uwieczniła siebie leżącą na zalanym krwią szpitalnym łóżku. Stała się rozpoznawalna nie tylko w Ameryce, ale też w Europie, gdzie organizowano jej indywidualne wystawy. Wierzyła, że dzięki zarobionym pieniądzom zyska niezależność. Od dłuższego czasu myślała o rozwodzie, ale zdecydowała się na to dopiero w 1939 roku. Rozstanie, które miało przynieść ukojenie, okazało się dla Fridy źródłem cierpienia. Ucieczki od problemów szukała w alkoholu — podobno potrafiła wypić dwie butelki tequili dziennie.

Na Międzynarodowej wystawie surrealizmu pokazała swój najsłynniejszy autoportret "Dwie Fridy", przedstawiający jej dwa wcielenia — szczęśliwej Meksykanki zakochanej w Diego z widocznym pulsującym sercem — i Europejki, ubranej w białą suknię, na której widoczne są plamy krwi. Diego, widząc cierpienie żony, zgodził się na ponowny ślub.

Tak bardzo chciałabym umrzeć

Pod koniec życia jej stan zdrowia znacznie się pogorszył. Powracające bóle nogi doprowadziły do amputacji. "Cóż, od dziecka byłam znana jako Frida drewniana noga, to teraz naprawdę mam drewnianą nogę", żartowała. Ale ten optymizm był tylko pozorny. W jej pamiętnikach z tego okresu znaleziono rysunek przedstawiający protezę, na którą założony jest piękny, czerwony but, a pod tym podpis: "Nigdy w życiu nie cierpiałam tak bardzo". Przed śmiercią poruszała się wyłącznie na wózku inwalidzkim i wymagała stałej opieki.

Czuję się więźniem swojego ciała. Nienawidzę każdego jego fragmentu. Tak bardzo chciałabym już umrzeć", mówiła. Chorowała na zapalenie płuc, miała przewlekłą gorączkę. Kiedy czuła się lepiej, malowała albo pisała. "Mam nadzieję, że wyjście będzie radosne i nigdy więcej już tu nie wrócę", zanotowała w pamiętniku.

Zmarła w nocy z 12 na 13 lipca 1954 roku. Dzień wcześniej podarowała mężowi pierścień z okazji rocznicy ślubu. "Straciłem ukochaną Fridę na zawsze. Zbyt późno zdałem sobie sprawę, że najcudowniejszą częścią mego życia była moja miłość do niej", pisał Rivera w liście do przyjaciela. Zmarł trzy lata później. Na jego muralach do dziś zachowały się wizerunki Fridy — kobiety o tajemniczym spojrzeniu.

Amerykańska pisarka i krytyczka literacka, Barbara Mujica, w wydanej tego lata nakładem wydawnictwa Marginesy powieści poświęconej osobie Fridy Kahlo (1907 – 1954) opisuje artystkę widzianą oczami jej siostry, Cristiny – nieodłącznej towarzyszki życia, powierniczki i rywalki.

Frida w oczach siostry jest dzika, ekscentryczna, nienasycona, kapryśna, bezpruderyjna, nie przywiązuje wagi do reguł, nie przejmuje się uczuciami innych i lubi doprowadzać ich do ostateczności. Bezkompromisowa, bezczelna i arogancka (Miała otwartą, śmiałą minę osoby, która zna reguły, ale postanowiła ich nie przestrzegać, s. 168), choć mimo wszystko nie zawsze pewna siebie (Chcę powiedzieć, że mimo swoich zadziornych póz wcale nie grzeszyła nadmiarem wiary w siebie. Czasem, kiedy malowała, nagle zaczynała płakać, s. 207). Wypełnia przestrzeń przedmiotami, kolorami i formami, żyje przeszłością i koloryzuje wszelkie wydarzenia, zwłaszcza te związane bezpośrednio z jej osobą (Moja siostra miała tak bujną wyobraźnię, że nie sądzę, by kiedykolwiek odróżniała fantazję od rzeczywistości, nawet gdy już dorosła. W końcu co to jest rzeczywistość? Czy ktoś to w ogóle wie?, s. 38).

Fantazjowanie, podobnie jak malarstwo, zwłaszcza malowanie autoportretów, było dla Fridy sposobem na znalezienie ukojenia w bólu, z którym, niczym drzewo z korzeniami, było splątane jej życie. Hayden Herrera, wcześniejszy biograf Fridy nadmienia:
Malowanie autoportretów było dla Kahlo zarówno formą chirurgii psychicznej, jak i wyrzeczenia. Przenosząc swoje cierpienie na zastępczą Fridę, Kahlo nie tylko stawiała czoło swej trującej rzeczywistości, ale egzorcyzmowała również ból.
Trafną interpretację intencji, którymi powodowany jest malarz autoportretów, sformułowaną przez Zadie Smith, możemy odnieść i do twórczości słynnej Meksykanki:

Malarz nie chce, abyśmy oglądali twarze, on chce, żeby oglądać dusze. Twarze tylko umożliwiają wejście w głąb.
Książkę Barbary Mujicy czyta się lekko, czyli tak, jak zdaniem wielu winno się czytać beletrystykę. Zdaniem recenzującej jednak, jako że wiele osób może automatycznie uznać niniejszą pozycję za biografię, uzupełnienie powieści o większą liczbę faktów z życia Fridy, więcej cytatów i przemyśleń artystki uczyniłoby książkę bardziej wyczerpującą. No, ale wtedy czytelnik miałby faktycznie do czynienia z biografią, a jak wiemy, nie taki był zamysł autorki. Podczas lektury „Fridy” czytelnik spogląda na główną bohaterkę z pewnego dystansu, nie będąc w stanie „dotknąć” artystki w sposób, który umożliwiłby mu przeniknięcie do jej życia – tak twórczego, jak i osobistego. Rodzi się pytanie: może to narratorka, której zazdrość wobec fenomenalnej siostry daje się odczuć już na pierwszych stronach lektury – zazdrość, którą ukrywa, nieustannie informując czytelnika o swojej bezgranicznej miłości i przywiązaniu do Fridy – nie chce pozwolić nikomu innemu stanąć obok malarki tak blisko, jak jej samej dane było się znaleźć?

Fridę w wydanej przez Marginesy powieści widzimy przede wszystkim jako postać bezkompromisową i mającą własne zdanie, na ogół znacznie odbiegające od zdania pozostałych przyjaciół, znajomych czy Diega Riviery, z którym, jak wiadomo, pozostawała w wieloletnim i ekscentrycznym związku. Frida chce być sobą. Może dlatego na próbę włączenia jej w szereg surrealistów przez Andre Bretona reaguje słowami: Wszyscy myślą, że jestem surrealistką, ale ja nią nie jestem. Nigdy nie malowałam snów ani sennych koszmarów. Malowałam moją własną rzeczywistość. Natomiast w liście adresowanym do starszej siostry, Maty, pisze:

Andre mówi, że jestem esencjonalną surrealistką, surrealistką „par exellence”, esencjonalną, rozumiesz, mała? Myśli, że rozcinam się na pół i pokazuję swój ból, ponieważ jestem pod wpływem jego głupiej doktryny. Najbardziej podoba mu się mój obraz „Co dała mi woda”. Sądzi, że pełno w nim symboli życia i narodzin, które przyszły do mnie we śnie – a przecież ja tak widzę na jawie! Co bowiem dostrzegam, pływając w morzu swej własnej realności? Moją chorą stopę. Mamę i Papę. Kochanków i trupy. Szkielety i płody. Moje ciało. Chac Moola. Wieżowiec wyrzucany z wulkanu. Starą suknię z Tehuany. Splątaną roślinność. Ci kretyni nie rozumieją po prostu, że my, Meksykanie, inaczej rozumiemy rzeczywistość. Dla nas życie i śmierć są złączone; ta gówniana planetka i nirwana to jedno, kochanie. To, co im wydaje się dziwne, dla nas jest najzupełniej normalne. Do tych „grandes cacas” surrealizmu po prostu nie dociera, że poruszamy się między światem materialnym a eterycznym, równie łatwo, jak żaba przechodzi z wody na ląd (…) [ s. 350 ̶ 351].

Zdecydowanie zachęcam do przeczytania tej powieści, choć, jak zostało to już wspomniane, nie sądzę, aby była w stanie ona zaspokoić ciekawość tych, którzy chcieliby zdobyć wyczerpującą wiedzę na temat życia i twórczości malarki.

Jeśli, jakimś cudem, nie słyszeliście o meksykańskiej malarce, przedstawicielce surrealizmu, bardzo utalentowanej, oryginalnej i pięknej kobiecie, czyli Fridzie Kahlo, która już za życia stała się legendą, to mam dla Was absolutnie wyjątkową lekturę.

Autorka książki, Barbara Mujica to amerykańska pisarka o meksykańskich korzeniach. Frida jest najcenniejszą i najbardziej znaną powieścią w dorobku pisarki. Książkę okrzyknięto bestsellerem i przetłumaczono na 17 języków. Frida nie jest biografią malarki, ale powieścią, w której autorka przemyciła część autentycznych wydarzeń z życia Fridy Kahlo, przedstawiając je na tle trudnej historii Meksyku. Nie jest to zatem dokument, ale wytwór wyobraźni autorki, próba interpretacji prywatnej i artystycznej drogi niezwykłej meksykańskiej malarki, opowiedziana z punktu widzenia młodszej siostry Fridy, Cristiny.

Frida Kahlo naprawdę nazywała się Magdalena Carmen Frieda Kahlo. Urodziła się 6 lipca 1907 r. w Meksyku, a zmarła 13 lipca 1954 r. również w Meksyku. Jako datę narodzin podawała rok 1910 r., ponieważ chciała być utożsamiana z "ponownymi narodzinami" swojej ojczyzny, z ważnymi politycznymi wydarzeniami w kraju. Jej życiorys to ciągłe pasmo niekończącego się bólu. Będąc dzieckiem zachorowała na polio, natomiast jako nastolatka stała się ofiarą bardzo ciężkiego wypadku komunikacyjnego, z jego skutkami borykała się do końca życia. Tragiczne wydarzenia z młodości stały się inspiracją i powodem powstania wielu znanych obrazów artystki, głównie autoportretów. Jej sztandarowym dziełem są "Dwie Fridy", obraz który powstał w 1939 r. i przedstawia dwa wizerunki artystki z sercami połączonymi arterią. Dzieło stało się wizytówką malarki, ale też powodem dyskusji o rozdwojonej osobowości Fridy. To swoiste rozszczepienie rzeczywiście miało miejsce. Jedni Fridę uwielbiali, inni, szczerze nienawidzili, ale nikt nie pozostawał obojętny na jej twórczość. Prywatne życie Fridy również budziło ogromne zainteresowanie, głównie z powodu małżeństwa z malarzem Diegiem Riverą, licznych zdrad po obu stronach, awantur oraz biseksualności malarki. Frida Kahlo to z jednej strony ciepła, wrażliwa i zwracająca uwagę oryginalną urodą kobieta, a z drugiej szalona, zakochana w sobie artystka, której wizje artystyczne i styl życia budziły oburzenie.

Powieść Frida to monolog Cristiny, siostry malarki, która przed lekarzem psychiatrą snuje opowieść o swoim życiu. Centralną postacią jest późniejsza wielka Frida Kahlo, natomiast bohaterami drugoplanowymi są Cristina i "o n", czyli Diego Rivera, mąż Fridy.

Cristina to młodsza siostra malarki, żyjąca w cieniu przebojowej, kontrowersyjnej, pewnej siebie i bardzo utalentowanej Fridy. Jej zwierzenia w żaden sposób nie szkalują malarki. Cristina wciąż podkreśla miłość do siostry, ale czytelnik świetnie zdaje sobie sprawę, że ta relacja musiała być trudna. Temperamentna Frida we wszystkim przewyższała swoją młodszą siostrę, ale była też niedoścignionym dla niej wzorem. To Frida zawsze zwracała uwagę otoczenia, hołubiona przez ojca, była jego ulubienicą, to w niej pokładał wszelkie nadzieje i ta ją uważał za inteligentniejszą od reszty swoich dzieci. Bolesnym doświadczeniem dla obu sióstr stanie się w przyszłości romans Cristiny z mężem Fridy Kahlo, Diegiem Riverą. Wydarzenia przedstawione w powieści to wspomnienia Cristiny, w które wplecione zostały najbardziej znane fakty z życia Fridy Kahlo. Artystkę poznajemy jako dziecko, przyglądamy się jej dorastaniu, towarzyszymy w drodze artystycznej, ale jesteśmy też obecni przy jej łożu śmierci. Jak już wspomniałam wydarzenia przedstawione w powieści nie są biografią artystki, a jedynie epizodami w dziele literackim. Nie wiemy do końca jak było naprawdę. Historia opowiedziana z perspektywy Cristiny to interpretacja życiorysu malarki, ale też próba uchwycenia wyjątkowych wydarzeń w historii Meksyku, którego nieodzowną częścią i jedną z najbardziej znanych postaci jest Frida Kahlo.

Książka przyciąga uwagę swoją okładką, na której widnieje Frida, czarno-biały wizerunek artystki otoczony mnóstwem kolorów. Znowu ta charakterystyczna dla Fridy rozbieżność. W powieści znajdziecie również wiele zdjęć malarki, z okresu dzieciństwa, kariery i schyłku życia.

"Frida" to wspaniała i godna polecenia lektura, nie tylko dla wielbicieli talentu artystki, czy malarstwa w ogóle. To powieść napisana barwnym i bardzo dosadnym językiem, momentami ocierającym się o wulgarność, ale to też książka z całym wachlarzem środków stylistycznych, wciągającą fabułą, szczyptą historii i bohaterką, która jest jedną z najciekawszych postaci sztuki, czyli wielką Fridą Kahlo.

Frida Kahlo wciąż budzi ciekawość, a jej życie stało się inspiracją dla pisarzy i filmowców. W 2002 r. na ekranach kin pojawił się film biograficzny Frida przedstawiający historię życia malarki. Casa Azul, czyli dom, w którym mieszkała Frida Kahlo, to dziś, niemalże miejsce kultu, do którego z całego świata zjeżdżają wielbiciele jej talentu. Kto dziś wspomina słynnego w tamtych czasach męża Fridy Kahlo, Diega Riverę? To Frida rozpala wyobraźnię, to o niej się mówi, to ona jest gwiazdą. Frida Kahlo stała się ikoną świata sztuki, a książka, którą Wam prezentuję to próba przedstawienia tej niezwykłej postaci.

Nie przegapcie Fridy na księgarnianych półkach, ja jestem nią zachwycona i z pewnością będę do tej lektury wracać. Nie potrafiłam się od tej książki oderwać, więc niech to będzie jej największą pochwałą.