Płeć piękna przez długi czas była nadzwyczaj cierpliwa, ale nigdy nie zasłużyła na banalne określenie słabej

Germaine Greer i Kate Millet

Ginekolodzy Jürgena Thorwalda jeszcze przed premierą są na listach bestsellerów. Każdy, kto zna książki Thorwalda, nie może się temu dziwić. Jego historie rozwoju medycyny i kryminalistyki podbiły serca wielu czytelników na całym świecie. Ja sama zaliczam się fanów – książki Thorwalda były jednymi z najlepszych książek popularnonaukowych, jakie przeczytałam. Już pierwsze słowa od wydawcy wskazują czytelnikowi, że trzyma w ręku książkę wyjątkową. Książkę, która nigdy i nigdzie nie ukazała się w takiej postaci, raz jedynie, ponad trzydzieści lat temu i w niepełnej treści. Sam Thorwald o swojej książce pisał Ginekolodzy będą książką prowokacyjną. Opowiada ona o brutalności wielu lekarzy, ich wrogości do kobiet, kulcie macicy, któremu się oddawali, nawet jeśli kobieta musiała umrzeć z tego powodu.

Ginekolodzy to historia ginekologii, od starożytności po czasy współczesne, ze szczególnie wnikliwie potraktowanym wiekiem XIX. Piszę od starożytności, bo pojawiają się tam bardzo ciekawe nawiązania, informacje (na przykład dlaczego cięcie cesarskie jest cesarskim), o których warto wspomnieć. Thorwald ma wyjątkowy talent wyciągania najciekawszych i najbardziej istotnych historii i splatania ich ze sobą, pokazując całe procesy i ich przyczynowo-skutkowość. Zdecydowanie, oprócz samej informacyjnej funkcji książki, jest to najważniejsza jej wartość.

Jednak głównym bohaterem książki jest wiek XIX, choć i nawiązań i historii z lat wcześniejszych i późniejszych nie brakuje. A może powinnam napisać, że wiek XIX najbardziej boli z tej książki? Chociaż wieki wcześniejsze wcale nie pozostają za bardzo w tyle. Czytając książkę Thorwalda nasuwa się jedno pytanie – jakim cudem ludzkość nie wymarła, biorąc pod uwagę podejście, stan wiedzy i postępowanie z kobietami? Okazuje się, że cud narodzin był prawdziwym cudem w tamtych czasach, i to nie tylko metaforycznie. Przez wieki absolutnego panowania Kościoła żaden lekarz nie dotknął nagiej kobiety i jej grzesznego podbrzusza, lekarz, który tego próbował (w damskim przebraniu!) został spalony na stosie, a do odbierania porodów były uprawnione jedynie kobiety, które same już rodziły. Dopiero w 1513 roku pojawia się pierwszy podręcznik o narodzinach, ale jak określa Thorwald, był to zbiór zabobonnych farmazonów. Ginekologów nazywano „damskimi rzeźnikami”, urodzonym dzieciom podsuwano plasterki cebuli pod nos, by pobudzić u nich wolę życia, nie było narkozy i aseptyki, a badania odbywały się pod kołdrą i z zawiązanymi oczami. Absurd goni absurd. W XIX wieku zdołano trochę ukrócić te dziwne praktyki, niemniej zastąpiono je innymi, które dzisiaj budzą takie samo zdumienie i przerażenie, jak wcześniejsze absurdy.

Na dokładnie zarysowanym tle społecznym mamy sylwetki pionierów ginekologii, pierwszych „buntowników”. Ci wszyscy, którzy chcieli leczyć, operować, wprowadzać nowości, które dzisiaj wydają się nam podstawowym minimum, musieli liczyć się z problemami, z rzucanymi im pod nogi kłodami, z nienawiścią, wykluczeniem, ze świata lekarskiego, ostracyzmem społecznym. Thorwald pokazuje ich codzienną walkę (człowiek, który zalecał dezynfekcję rąk i narzędzi, aby przeciwdziałać zakażeniu połogowemu skończył jako wariat w domu dla obłąkanych, bo nikt nie chciał mu wierzyć), ale to, co przykuwa uwagę czytelnika to to, z czym musieli oni walczyć. Dlatego ta książka jest nie tylko przerażająca z punktu widzenia medycznego, jest też bardzo denerwująca. Na każdej stronie znajdziemy wiele przykładów tak bezdennej głupoty, krótkowzroczności, zawziętości itd., że pozostaje tylko kręcić głową z niedowierzaniem.

Thorwald opisuje pojedyncze operacje (ha! może zbyt szumna nazwa na to, co lekarz robił pacjentkom), jednocześnie pokazując rozwój i ewoluowanie poglądów na kobiece sprawy. Męski świat i męskie uprawianie medycyny ukształtowały początki ginekologii. Przez wiele lat moralność, zasady, etykieta wyższych sfer, nie miały styczności w ogóle ze zdrowym rozsądkiem. W Europie panowały ciemnota, zacofanie, strach, sztywność – a Ci, którzy chcieli coś zmienić, szybko byli eliminowani. Okazuje się też, że ginekologia zaskakująco dużo zawdzięcza czarnym niewolnicom. Wiele Thorwald pisze o Kościele, którego roli w traktowaniu kobiet nie można pomijać. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku kobiety zaczynają żądać, aby rządy, Kościół i ginekolodzy po dwustu pięćdziesięciu latach zaprzestali czuwania nad „właściwym” wykorzystaniem macic przez kobiety. Prowadzi to do historii antykoncepcji i aborcji, która jest o tyle interesująca, że pewne argumenty, wysuwane sto czy pięćdziesiąt lat temu, możemy usłyszeć w dyskusjach współczesnych.

Łatwo nam się dzisiaj wyśmiewać z przeszłości, ale musimy pamiętać, że to dzięki niej jesteśmy tu, gdzie jesteśmy i wiemy to, co wiemy. Lata zdobywania wiedzy, eksperymentowania, przeprowadzania nowatorskich operacji, szalonych prób i odkrywczych idei doprowadziły nas do dzisiejszego poziomu zaawansowania. Nie wiadomo, dlaczego pewni ludzie w określonej chwili porywają się na coś, na co nikt przed nimi się nie odważył. Ale trzeba ich docenić, bo to dzięki takim jednostkom idziemy cały czas do przodu. Mimo że cały czas też należy również pamiętać, że postęp zazwyczaj ma swoją ciemną stronę, wymaga ofiar. A pionierzy, na jakimkolwiek polu (choć w medycynie jest to najbardziej straszne) nie zawsze mieli czyste pobudki, jasne plany i świadomość tego, co robią (Choćby Marion Sims, który nazywany jest ojcem współczesnej ginekologii. Ale kiedy przeczytacie, w jaki sposób doszedł do swoich odkryć, nieuchronnie zadacie sobie pytanie, czy tak w ogóle można postępować?). Być może postęp i rozwój zawsze muszą mieć brutalny początek, a skoro medycyna ma ratować ludzi, to właśnie ludzie muszą się poświęcać ku jej rozwojowi?  W każdym razie medycyna się rozwinęła i już nigdy nie wróci do takiego stanu, jaki był kiedyś. Pozostaje jednak pytanie o czynnik ludzki. Bo mimo rozwoju, mimo tych kilkuset lat, w dalszym ciągu dzisiaj możemy spotkać osoby i lekarzy, którzy mają poglądy rodem ze średniowiecza. 

Czytając dziś książki medyczne z 1861 roku, traktujące o kobietach, ich ciałach, cechach charakterystycznych i przypadłościach, człowiek dostaje gęsiej skórki. Tak też jest kiedy czytamy Thorwalda. Ginekolodzy to książka, która boli, przeraża i nie daje spokoju. Nie można o niej łatwo zapomnieć. Zręczność Thorwalda w pisaniu i przedstawianiu faktów jest ogromna. Wciąga on czytelnika w zupełnie inne światy, odkrywa przed nim przeszłość i pokazuje kiedy, dlaczego i dzięki komu ukształtowała się przyszłość. Żeby napisać taką książkę trzeba było wykonać olbrzymi research, Thorwald korzystał również z pomocy współpracowników. Dzięki temu książka jest kompletna, przedstawiająca dane zagadnienie z każdej możliwej strony. 

Mam jednak małe, malutkie „ale”. Książka nie została wydana za życia autora, nie zdążył jej dopieścić, jak to robił z pozostałymi. Mam wrażenie, że w minimalnym stopniu to widać, biorąc zwłaszcza pod uwagę fakt, że większość książki była publikowana jako artykuły. Autor czasami skacze z tematu na temat, kilka razy się powtarza, czasami dygresje zbyt odciągają od wątku głównego. Kiedy czyta się taką książkę, są to absolutnie drobnostki. Jednak kiedy czytało się wcześniejsze jego książki, które porywały tak, że nie dało się od nich oderwać, gdzie nie wstępowały żadne błędy i które, moim zdaniem, są idealne, to jakikolwiek najmniejszy minus da się w tekście zauważyć :)

Ginekolodzy to z jednej strony historia medycyny, konkretnie ginekologii. Ale to również historia społeczna, historia poglądów, historia idei. Thorwald jest mistrzem, a jego książki to cudowne podróże w przeszłość. To pozycja obowiązkowa! Ja czasami sobie myślę, że chciałabym żyć w wiktoriańskim Londynie – takie książki skutecznie mnie sprowadzają na ziemię :)

Na koniec chciałabym jeszcze raz serdecznie podziękować Wydawnictwu Marginesy za jej wydanie! Nie wiem, jak tego dokonaliście, ale to naprawdę genialna rzecz! ♥

◊ Jest bardzo fajny serial Z pamiętnika położnej – Wielka Brytania, lata 60. Polecam, fajnie się ogląda :) Serial powstał na podstawie książki Zawołajcie położną Jennifer Worth.

◊ Jest też świetna książka Wydawnictwa Czarnego – Mundra. To zapis rozmów z dziesięcioma położnymi. Najstarsza ma dziewięćdziesiąt lat i przyjmowała porody podczas Drugiej Wojny Światowej, najmłodsza dwadzieścia sześć i pracowała w Tanzanii. To fascynująca lektura.

Musi pan wiedzieć, iż rzemiosło lekarskie jest podobne do ślimaka. I ma to swoje uzasadnienie. Nie wszystko, co nowe, jest właściwe. Najgorsze jednak jest to, że tak wielu z tych ludzi, którzy siedzą w ślimaku, ma wyobraźnię godną nosorożca... To jednak nie jest powód, aby rezygnować ze sprawy. Do diabła, to żaden powód!

Nie mam najmniejszych wątpliwości, że Ginekolodzy Jürgena Thorwalda to najgorętsza premiera stycznia i jedna z najbardziej wyczekiwanych książek tego roku. Egzemplarze ledwie się pojawiły, szybko zaczęły znikać z półek. Tydzień po premierze, wydawnictwo musiało przyszykować dodruk. Nie zdziwiło mnie to wtedy (choć twórczości autora nie znałam, to doskonale wiedziałam jak wysoko jest oceniana), tym bardziej nie dziwi teraz, kiedy lekturę wspomnianej książki mam już za sobą.

Mocniejsza niż najbardziej przerażający thriller!

Lubię literaturę kryminalną. Zaczytuję się w thrillerach. Często czytam o potwornych zbrodniach, psychopatach, torturach, przemocy. Na palcach jednej ręki mogę wyliczyć te tytuły, których lektura naprawdę mocno mną wstrząsnęła (co chyba nie najlepiej o mnie świadczy, ale co poradzić...). Jednak żaden z nich nie poruszył mnie tak jak ginekologiczny horror opisany przez Thorwalda. 

Zmarły przed dziesięcioma laty niemiecki pisarz, dziennikarz i historyk pasjonował się historią medycyny sądowej i II wojną światową. Jego najbardziej znana książka, Stulecie chirurgów, wstrząsnęła tysiącami czytelników z różnych zakątków świata. Trudno było przypuszczać, by przybliżenie historii rozwoju ginekologii mogło szokować mniej. Przed lekturą proponuję zaparzyć kubek melisy, a na czytanie przeznaczyć kilka wieczorów. Ciurkiem, przy jednoczesnym zachowaniu zdrowia psychicznego, przeczytać się tego nie da.

Niezliczone kobiety przechodzące ciężki poród, które być może przeżyłyby wraz z dziećmi, umierały przez strach akuszerek przed karą i potępieniem, niecierpliwość, brudne strzykawki i skażoną wodę.

Jak dobrze! Jak świetnie!

Po lekturze tej książki naszły mnie dwie refleksje.

Refleksja pierwsza: jak dobrze, że żyję tu i teraz! Choć liczba nieuleczalnych chorób wciąż jest zatrważająco duża, choć mądre głowy pochylają się w laboratoriach nad mikroskopami i nadal mają więcej pytań niż odpowiedzi, choć tyle jest jeszcze do zbadania, odkrycia, zrozumienia, to jednak różnica między poziomem współczesnej medycyny, a tej sprzed wieku czy dwóch, jest kosmiczna!

Refleksja druga: jak ten Thorwald świetnie pisze! O ileż bylibyśmy wszyscy mądrzejsi, gdyby w ten sposób, w tym stylu pisane były szkolne podręczniki. O ileż łatwiej przyswajałoby się wiedzę podaną w tak przystępny sposób. Są daty, są nazwiska, a jednak nie przytłaczają. Są medyczne terminy, a nie trzeba być specjalistą z tej dziedziny, by pojąć ich sens. Tekst Jürgena Thorwalda czyta się jak powieść. Wciągającą, interesującą, mocną. Z postaciami wyjętymi z życia, nie z encyklopedii, z historiami złożonymi także z emocji, nie zaś z samych faktów.

Te refleksje naszły mnie w takiej właśnie kolejności. Zobaczycie, po lekturze Ginekologów odetchniecie z ulgą. Zwłaszcza jeśli jesteście kobietami. Zwłaszcza, jeśli dokucza wam jakakolwiek dolegliwość intymna lub lada moment znajdziecie się na sali porodowej. 

W bólu będziesz rodziła dzieci

Pisząc Ginekologów autor sięgnął do czasów, w których to prekursorzy ginekologii do chorej wczołgiwali się tak, by nie wychylić się powyżej łóżka i nie dostrzec twarzy pacjentki, z opaskami na oczach przeprowadzali badania posługując się jedynie palcem będącym okiem ginekologa (co było obwarowane rozmaitymi zakazami i nakazami), a operacje wykonywali nurkując pod suknie i kołdry. Do czasów, w których kobiety niewiele miały do powiedzenia, uśmierzanie bóli porodowych nie wchodziło w grę, a o sterylizacji nikt nie miał pojęcia. Wszelkie odstępstwa od przyjętych zasad były nazywane niemoralnym, a medycy, którzy się ich dopuszczali, często wykluczani z lekarskiej społeczności, tracąc prawa do wykonywania zawodu. Czujny był też Kościół oraz jego zwolennicy. Skoro w Księdze Rodzaju napisano w bólu będziesz rodziła dzieci, to oczywistym było to, że przyszła matka nie mogła liczyć na znieczulenie, choćby jej wrzaski miały skruszyć kościelne mury. Takich ograniczeń było wiele i przerażającą jest myśl, jak wiele żyć można by uratować, gdyby nie zabobony, ciemnota, chowanie się za dziwnie pojmowaną moralnością, przedkładanie nad zdrowie i życie pacjentek właściwie... wszystkiego. Mur niechęci, wrogości, powoływania się na etykę czy Pismo Święte, wyrastał ilekroć znalazł się ktoś, kto próbował wprowadzić do medycyny coś nowego. Postęp. Tak jak kobiety rodziły w bólu, tak i w bólu medycy forsowali zmiany.

Walka o postęp

Wśród lekarzy nie brakowało tych, którzy szczycili się tym, że w wycinaniu macic na czas nie mają sobie równych, ale na szczęście dla współczesnych kobiet, pojawiali się też tacy, którym dobro płci pięknej leżało na sercu lub choćby ci, którzy kombinowali jak usprawnić coś, co można by robić zdecydowanie skuteczniej. Trup się w Ginekologach ściele gęsto. Nim nauczono się wykrywać nowotwór we wczesnym jego stadium, radzić z trudniejszymi porodami, przeprowadzać cesarskie cięcia, operacje przetok, stosować cytologię, środki antyseptyczne, antykoncepcyjne, znieczulenia, nim odkryto jak zapobiegać, jak leczyć,  jak ratować - wiele kobiet w bólach umierało od zakażeń, nowotworów, podczas porodów, operacji, zabiegów, których przeprowadzanie dziś często jest dla lekarzy rutyną. Jürgen Thorwald przeprowadza czytelników przez świat kolejnych odkryć, zwycięstw i porażek, Pozwala im poznać tych, dzięki którym ginekolodzy przestali być rzeźnikami kobiet. Opisuje jak rozwijały się metody i narzędzia stosowane przez lekarzy, z jakim trudem forsowano nowości, z jakimi konsekwencjami musieli liczyć się ci, którzy wychodzili przez szereg.

Żywił przekonanie, że świat medyczny przyjmie z uznaniem jego pracę, tak jak kobiety, które leczył. Nie wiedział jeszcze, co go czeka.

Nie dla "damskich rzeźników"

Ginekolodzy to książka, którą można by przeczytać jednym tchem, gdyby nie to, że wymagałoby to stalowych nerwów. Sceny przybliżane przez Thorwalda niejednokrotnie wywołują przerażenie, niesmak, mdłości. Emocji tu nie brak. Towarzyszą one zwłaszcza operacjom, tym momentom, w których życie okazuje się jedynie chybotliwym płomieniem, który tak łatwo zgasić. Pojawiają się, gdy do głosu dochodzi świadomość jak ciemnota czy przywiązanie do nauk głoszonych przez Kościół ograniczały rozwój i jak przekładało się to na liczbę kobiet umierających na niewykryte choroby, niepowstrzymane zakażenia, nieumiejętnie przyjęte porody. Uderzają z całą mocą, gdy krzyki cierpiących kobiet nie chcą ucichnąć. Serio. Nie ma w tym przesady. Książka Jürgena Thorwalda mieści sobie więcej krwi, strachu i bólu niż niejeden thriller, a świadomość tego, że opowiada o czasach wcale nie takich odległych, że zbiera prawdziwe ludzkie dramaty - nie czyni tej lektury łatwiejszą. 

Skupiam się na tych trudnych emocjach, jakby chcąc odreagować lekturę, która z jednej strony wciągnęła mnie ogromnie, z drugiej równie silnie wymęczyła ciężarem nagromadzonych w niej historii. A przecież Ginekolodzy to także opowieść o postępie, rozwoju, o ludziach, którzy ryzykując śmieszność, odrzucenie, utratę pracy, szacunku, a nawet życia, byśmy teraz my, kobiety, mogły świadomie decydować się na macierzyństwo, korzystać z tabletek antykoncepcyjnych i tamponów, mieć możliwości poddania się badaniom wykrywającym choroby nim ich stopień zaawansowania zagrozi życiu. Byśmy chodziły do lekarzy, nie do "damskich rzeźników".

Po lekturze Ginekologów pokochacie czasy, w których żyjecie. 

Książkę polecam

ciekawym świata
zainteresowanym historią medycyny
ceniącym wartościowe książki napisane przystępnym językiem
spragnionym wiedzy
ciekawym rozwoju ginekologii
zaintrygowanym tym, dlaczego tak wielu czytelników szaleje na punkcie książek Thorwalda

Stulecie detektywów, Stulecie chirurgów, Wielka ucieczka. To tylko niektóre książki Jurgena Thorwalda, niemieckiego pisarza i historyka piszącego nie o samych odkryciach czy zdobyczach nauki, ale o mozolnej do nich drodze. Ginekolodzy to książka szczególna. Mimo, że napisana 40 lat temu, jej światowe wydanie nastąpiło dopiero teraz, dziesięć lat po śmierci Autora, a sama praca nad nią przebiegała w cieniu ogólnoniemieckiej dyskusji nad usankcjonowaniem prawa kobiety do aborcji.

Praca ginekologa służy przede wszystkim kobiecie. Jej zdrowie, bezpieczeństwo, komfort w planowaniu życia, zarówno własnego jak i swoich dzieci oraz partnera zależy od tego, czy trafia do lekarza traktującego ją jak równorzędny, posiadający prawa i współdecydujący o sobie podmiot lub do lekarza narzucającego jej swoje przekonania, przyzwyczajenia, normy etyczne, słowem traktującego ją jak bezwolny przedmiot. To od tego kim jest ginekolog zależy nie tylko przebieg ciąży i porodu, ale też przyszłe życie matki i dziecka. Jestem świadomy tego, że oto napisałem oczywistą oczywistość, wręcz truizm, ale również zdaję sobie sprawę z tego, że w wielu społeczeństwach zapomina się, w imię narzucenia swoich przekonań, o tej właśnie oczywistości.

Jest rzeczą naturalną, że rozwój każdej nauki, w tym medycyny, musi trwać. Naukowcy, w tym praktykujący lekarze, każdego dnia znajdują rozwiązanie, które załatwia rzeczy wczoraj jeszcze nie do przeskoczenia. Podobnie było z ginekologią. Współczesne kobiety narzekające na warunki, w jakich przychodzi im rodzić, nie zdają sobie sprawy z tego, że jeszcze dwieście lat temu przebieg porodu był horrorem. „Będziesz rodzić w bólach”. To biblijne memento z Księgi Rodzaju na długie lata pozbawiało kobiety prawa do ulgi w cierpieniach. Poród musiał boleć i droga do jego uśmierzenia, lub choćby porodu przez cesarskie cięcie była długa i mozolna. Pierwotnie stosowane narzędzie w postaci kleszczy pozostawiło na tym świecie rzesze dzieci z uszkodzeniami mózgu. Ci zaś z lekarzy, którzy poszukiwali i stosowali nowinki medyczne, kosztem własnego zdrowia, dobrego imienia czy kariery, narażeni na ostracyzm ze strony współczesnych im „bogobojnych lekarzy”, wymienieni są przez Thorwalda jak prawdziwi bohaterowie. 

Nie będę zaskoczony, jeśli przedstawicielki płci pięknej, po lekturze tej książki odczują ulgę, że przyszło im żyć dziś, gdy mogą korzystać ze wszystkich zdobyczy nowoczesnej medycyny. Nie zdziwi mnie też, jeśli z jednej strony odczują gniew na myśl o „damskich rzeźnikach” opisywanych przez Thorwalda. Również nie zaskoczy mnie śmiech na myśl o podchodzących na klęczkach do rodzącej, lekarzach położnikach, obawiających się ujrzeć pacjentkę w całej swej krasie. Oczywiście nasze prawnuki czytając opisy zdobyczy nam współczesnej medycyny będą targani podobnymi odczuciami. I jeśli tak będzie, to otrzymamy dowód na stały rozwój medycyny. A to właśnie określane jest postępem.

Już sam tytuł - Ginekolodzy - pokazuje, ze i tym razem będziemy mieli do czynienia z tematem niebanalnym, a niemal zupełnie nieobecnym w narracjach historycznych.

Swego czasu Jürgen Thorwald zwrócił na siebie moją uwagę przy okazji kolejnego wydania Stulecia detektywów, jednaj z najbardziej znanych prac tego niemieckiego autora, znanego z nietypowego podejścia do wyszukiwania interesujących tematów historycznych. 

Siadając do lektury Ginekologów warto mieć wcześniej za sobą przynajmniej kilka odcinków amerykańskiego serialu The Knick, który pokazuje pracę w szpitalu na początku XX wieku. Da nam to dobrą podstawę do lektury. 

Podobnie jak w przypadku większości książek Thorwalda u podstaw jego zainteresowania tematem leży fascynująca historia medycyny. Fascynująca, ponieważ nauka, którą znamy dzisiaj, powstawała w bólach i były to bóle setek, czy może raczej tysięcy pacjentek, które przez ostatnie nieco ponad sto lat przewinęły się przez gabinety lekarzy, których dziś nazywamy ginekologami. Stosując miarę, którą proponuje niemiecki autor, musimy założyć, że współczesna ginekologia narodziła się pod koniec XIX wieku. Co było wcześniej? O tym Thorwald również pisze, ale na potrzeby niniejszej recenzji, wystarczy że przywołamy określenie, które przylgnęło wówczas do specjalistów, zajmujących się kobiecym chorobami. Sformułowanie „damscy rzeźnicy” tłumaczy chyba wszystko.

Historia prezentowana w książce jest fascynująca również dlatego, że uświadamia nam, że wszystko czym się dziś otaczamy, nie jest działem przypadku, a jedyni dobrych i złych wyborów setek wynalazców, innowatorów i wizjonerów. Choć Thorwald pokazuje często medycynę jako mieszankę dobrych chęci i obciążonych zabobonami oporów i zaniechań, to jednak jego krytyczna postawa nie zmniejsza podziwu dla tego, co udało się osiągnąć na przestrzeni stu lat i to przy tak marnych środkach, jak te, którymi dysponowała ginekologia na przełomie XIX i XX wieku. 

Historia ginekologii to nie tylko rozwój nowych metod, to również eksplorowanie ślepych zaułków, z których wiele może się nam wydać przerażających. Na dodatek spotykamy się z niespodziewaną mizoginią, brutalnością, a nawet sadyzmem u osób, dla których głównym zadaniem miało być przecież niesienie pomocy. Tymczasem niektóre fragmenty czyta się, jakbyśmy mieli do czynienia raczej z opisem działań grupy przestępczej, zajmującej się mordem na masową skalę. 

Podobno jest to najbardziej kontrowersyjna książka Thorwalda. Być może, wszak tak realistyczne podejście do ludzkiego ciała, zwłaszcza widzianego przez pryzmat seksualności, wciąż należy do tematów tabu. Mimo że niemiecki autor jak zwykle postarał się o konsultantów i wiele wskazuje, że opisana przez niego historia dość dokładnie trzyma się zarówno faktów, jak i wiedzy medycznej, to jednak nietrudno przewidzieć jaka może być reakcja środowiska medycznego, zwłaszcza co bardziej krewkich przedstawicieli ginekologii, w których oczach Ginekolodzy mogą stać się próbą ataku na ich etos zawodowy. Na szczęście pozycja Thorwalda jako autora – choć jego książkom daleko do podręczników medycznych – jest chyba na tyle dobra, że powinien wyjść z tej awantury obronną ręką. Zwłaszcza że już teraz niektórzy wykładowcy na akademiach medycznych chętnie korzystają z jego książek, by pokazać początkującym adeptom medycyny jak wyglądała historia ich zawodu. Książki Thorwalda – w tym również Ginekologów - czyta się bowiem o wiele lepiej niż suche zbiory faktów z historycznych podręczników. Choć być może trudno w to uwierzyć, mamy tu do czynienia z rzetelnie opracowaną gawędą, w której dbałość o fakty jest równie ważna jak stylistyczna elegancja wypowiedzi.

Kilkudniowe porody zakończone śmiercią rodzącej; przecinanie spojenia łonowego podczas zbyt długo trwającego porodu; nieuzasadnione obawy lekarzy przed stosowaniem narkozy podczas porodu ponieważ, jak donosiło brytyjskie czasopismo Lancet: „kobiety po znieczuleniu odczuwają podniecenie seksualne"; wcieranie żrących past w brzuch, żeby pozbyć się torbieli; hołdowanie „religijnym” praktykom, które mówiły: że kobieta winna rodzić w bólach  i nawet, gdy ta może nie podołać kolejnemu porodowi musi się poddać woli bożej i mężowskiej, gdy ten ostatni zażąda od niej spełnienia małżeńskiego obowiązku (bo przecież piekło gorsze!); purytański sprzeciwy wobec kontroli płodność a niewydolność finansowa najuboższych rodzin; przypadek czternastoletniej Brytyjki Milli Brown w brutalny sposób zgwałconej w 1938 roku, który doprowadził do liberalizacji ustawy antyaborcyjnej na Wyspach i później w Europie; rad i rentgen; rak i metody leczenia nowotworu; antykoncepcja i zamieszanie wokół; dalej strach, panika i śmierć wielu, wielu kobiet, który były następstwem brawury i nonszalancji „damskich rzeźników”, jak niegdyś nazywano ginekologów. Ale też odwaga pierwszych pacjentek, który poddały się i zaufały lekarzom gotowym zaryzykować własną karierę i reputacje, by tylko ulżyć cierpiącym pacjentkom. O tym wszystkim właśnie jest świetna, przejmująca i wyjątkowo bolesna (psychicznie i fizycznie) książka Jürgena Thorwalda, ukazująca rozwój ginekologii - od XIX do XX wieku.

Czytając Ginekologów można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z medycznym, i zdawać by się mogło fikcyjnym, horrorem. Lecz na nieszczęście wszystkie opisane przez autora zdarzenia miały miejsce. Kobiety przez wieki traktowane jak pacjenci gorszej kategorii, rodziły i umierały w bólach. Bo tak chciał kościół i purytańska kultura, która dosłownie i bezrefleksyjnie traktowała słowa Biblii. Poród często oznaczał śmierć rodzącej. Przyzwolenie społeczne i ignorancja zdecydowanie wpłynęły na rozwój badań i stan wiedzy na temat kobiecego ciała. Musiało upłynąć sporo czasu zanim medycy na poważnie i na serio zaczęli badać i przyglądać się swoim pacjentkom. Bez wątpienia zaważyły na tym takie zdarzenia, jak to którego bohaterką była sama królowa, i które to stanowiły kroki milowe w walce z konserwatywnym frontem (o ironio!):

„Królowa Wiktoria, najwyższe wcielenie purytańskiej czystości, podczas porodu swojego ósmego dziecka, księcia Leopolda, uznała bóle porodowe za argument mocniejszy niż wszystkie biblijne cytaty. Zażądała chloroformu i 7 kwietnia 1853 roku urodziła, nie czując bólu. Odtąd przeciwnicy znieczulenia poszli na ugodę”.

Thorwald oskarża i nie pozostawia na tych medykach, którzy przez wiele lat (wieków) przekładali zapisy kościoła nad życie i zdrowie kobiet, suchej nitki. Jednocześnie wysławiając tych, którzy odważyli się sprzeciwić obowiązującym regułom, i tym samym często narażając się na ostracyzm społeczny. Pisząc o rozwoju chirurgii, aseptyki, narzędzi medycznych i diagnostycznych pisze o triumfie i porażkach ginekologii w taki sposób, że trudno się oderwać i przejść obojętnie. Bo w tej książce jest dużo uzasadnionych emocji i złości. Złościłam się i ja – bowiem przeszłam naprawdę trudny poród i wiem, jak ważna, i czy czasem nie najważniejsza jest dobra wola lekarza i jego zdrowy rozsądek. Ginekolodzy to książka, której się nie zapomina. To książka, którą trzeba znać.

Sięgając po książkę Ginekolodzy Jürgena Thorwalda, byłam przekonana, że oto mam w rękach mrożący krew w żyłach kryminał. Nie doczytałam opisu wydawcy, a też wcześniej tylko obiło mi się o uszy nazwisko autora (wiem, wiem, Stulecie chirurgów narobiło dużo szumu w sieci, ale ja zazwyczaj do takich „hitów" podchodzę z dużą rezerwą, poza tym myślałam, że to jakaś powieść wydana na podstawie serialu...No sami przyznajcie, że ten tytuł kojarzy się z serialem. :) ), więc nie do końca byłam świadoma w co sie pakuję.

A wpakowałam się po uszy.

Ginekolodzy to nie kryminał. To horror.
To nie beletrystyka. To literatura faktu.
Zarys historii ginekologii ze szczególnym uwzględnieniem ginekologii chirurgicznej.

Jak na książkę historyczną przystało są tu daty, mnóstwo ważnych nazwisk i opisy momentów przełomowych. Podróż po ginekologicznych gabinetach rozpoczynamy na przełomie wieku XVIII i XIX, kiedy to Kościół ustala wszelkie zasady i, stojąc na straży moralności, nie uznaje postępu i poszukiwania metod na ulżenie kobietom w połogu, wszakże Pismo Święte wyraźnie mówi:W bólach będziesz rodzić. Na szczęście w tych bólach na świat przyszło kilku śmiałków, którzy, nie bacząc na konsekwencje, wprowadzali coraz nowocześniejsze metody badań i leczenia kobiecych przypadłości. 

Ginekolodzy mają dobrze skonstruowaną akcję (tę książkę czyta się jak powieść i po raz kolejny utwierdzam się w przekonaniu, że najlepsze opowieści serwuje nam życie, a nie wyobraźnia). Autor, opisując postępy w dziedzinie ginekologii, ukazuje sylwetki pionierów, nie odmawiając sobie przy tym wtrącania w narrację smakowitych kąsków z ich biografii: „Miał pięćdziesiąt trzy lata, był stateczny, lubił ciężkostrawną kuchnię, dobre wino i wytrawną muzykę —od Wagnera po Straussa (...) Wachlarz innowacji, które wniósł do tej dziedziny medycyny, jest szeroki: od opracowania techniki badania flory bakteryjnej pochwy po metodę bezbolesnego porodu pod wpływem gazu rozweselającego, który wypróbowywał na samym sobie (str. 268)". Tak pracował  prof. Albert Dӧderlein- zwolennik używania radu, którego slogan o tym, że nad rodzącą słońce nie powinno zachodzić dwa razy, stał się mottem położników.

Ale nie tylko o nich pisze niemiecki dziennikarz.

Mnóstwo tu wstrząsających faktów, które z naszej perspektywy wydają się nierealne. Wyobraźcie sobie lekarza, który prosto z podróży pociągiem, we fraku, udaje się do mającej za chwilę rodzić damy dworu. Przed wejściem do komnaty zawiązują mu oczy, by nie widział narządów rodnych pacjentki, bo to przecież nie przystoi dżentelmenowi, więc zanim po kilkudziesięciu latach opaski zdjęto, we wszelkich próbach badania intymnych części kobiecego ciała stosowano metodę touchera - dotykową.

Thorwald pisze o momentach przełomowych- wynalezieniu wziernika, pierwszych operacjach przetok pochwy, odkryciu cytologii, przytacza dzieje cesarskiego cięcia i walki o ustawę aborcyjną, wspomina o pierwszych próbach zastosowania znieczulenia radem. Przedstawia sylwetki lekarzy, ale jego bohaterkami są również kobiety, które odważyły się oddać w ręce postępowych eksperymentatorów.

Wiem, że nie brzmi to zbyt zachęcająco, ale zapewniam Was, że niemiecki dziennikarz nie dość, że rzetelnie przygotował się do tematu, to na dodatek wykazał się zdolnościami literackimi. Opisy wykonywanych zabiegów wywołują gęsią skórkę - autor przytacza historię Jane Crawford, która podczas usuwania torbiela śpiewała psalmy, co traktowane było jako ówczesne znieczulenie, opowiada o „wojnie skalpeli", która stanowi jeden z najbardziej emocjonujących momentów w historii ginekologii, pisze o warunkach w jakich wykonywano zabiegi, gdy nie znano pojęcia aseptyki, a tym bardziej znieczulenia. Ciarki przechodzą po kręgosłupie.

Ale Ginekolodzy to nie tylko opisy krwawych operacji, to również wiwisekcja środowiska medycznego, w którym kobieta traktowana jest jak królik doświadczalny. Te wszystkie wyścigi o ilość z sukcesem przeprowadzonych operacji, walki o stanowiska i prestiż są równie przerażające i niesmaczne, co same opisy zabiegów.

Jürgen Thorwald zawsze pracował nad kilkoma projektami jednocześnie i czasami zostawiał dany temat, by za jakiś czas do niego powrócić. Ginekologów nie zdążył już przygotować do druku, część tekstów ukazała się w 1982 roku jako klubowe wydanie. Sam autor pisał: „Ginekolodzy będą książką prowokacyjną. Opowiada ona o brutalności wielu lekarzy, ich wrogości do kobiet, kulcie macicy, któremu się oddawali, nawet jeśli kobieta musiała umrzeć z tego powodu". I w rzeczy samej tak jest.