Książka Hertmansa wyciąga nas ze strefy komfortu. Narracja zawiesza się i rwie, oddając niepokój człowieka Zachodu, który wierzy, że to, co irracjonalne, nie ma do niego dostępu. Bohater Głośniej niż śnieg staje się adresatem listów pisanych w nieznanym języku i doświadcza eksperymentów nad nowym typem broni – bombą etniczną.

Prosta pieśń, przejmująca, a jednak lekka. Zapada w pamięć. Bisogna morire – motyw muzyczny przewijający się przez całą powieść – oznacza: musisz umrzeć. Hertmans odpowiada nam na to: Sialala!

Najpierw słyszymy głos mężczyzny. John jest redaktorem w wydawnictwie. Pewnego dnia trafia do niego dziwny manuskrypt przypominający mu porzuconą niegdyś pracę naukową. Odrzuca go. Szuka natomiast w sieci informacji o fascynujących go Chazarach. Każda strona prowadzi jednak do stron spiskowych – kolorowych, paradoksalnych i dostępnych na kliknięcie. Klika. I w jego życiu zaczynają się dziać tajemnicze rzeczy – otrzymuje listy z egzotycznymi znaczkami, w niezrozumiałym dla siebie języku. Dochodzi do zamachów terrorystycznych, których obiektem stają się symbole trzech wielkich religii. Swoista trzecia wojna światowa nakłada się przy tym na prywatną wojnę małżeńską. Żona Johna odkrywa romans I opuszcza go. Rzeczywistość coraz bardziej się nie klei. Nic nie jest takie, na jakie wygląda. Zmienia się całe życie Johna, a także wszystko, co uważał za logiczne, rozsądne i wiarygodne. W narracji pojawiają się głosy drugi i trzeci. W tym momencie czytelnik powieści Głośniej niż śnieg czuje, że nic się mu nie zgadza; że autor go prowokuje i z nim igra.

Książka Hertmansa wyciąga nas z naiwnej strefy komfortu. Podskórnie czujemy niepokój człowieka Zachodu, któremu wydaje się, że to, co złe i irracjonalne, nie ma do niego dostępu. Trochę jak u Bowlesa – drapieżny świat tylko czyha na takich frajerów. Narracja zawiesza się i rwie, w powtórzeniach fabuła jest zmodyfikowana i wyklucza możliwość odszyfrowania postaci i rzeczywistości.

Zarazem książka wciąga jak thriller – krwawy, a przy tym czuły i erotyczny – w którym bohater znajduje się w kafkowskiej przestrzeni. Pewnego dnia John de Vuyst budzi się i mimo że nic złego nie popełnił, jego świat zostaje przewrócony do góry nogami. Listy przychodzą coraz częściej, a zaraz potem pojawia się terror. John doświadczy eksperymentów nad nowym rodzajem broni – bombą etniczną, zostanie wyrwany z dotychczasowego życia i wywieziony daleko.

Równoczesne prowadzenie przez autora kilku głosów niezależnie od siebie sprawia, że słyszymy różne wersje zdarzeń. W zależności od pożądanego efektu kolorystycznego Hertmans przeplata ze sobą różne punkty widzenia – kobiety, mężczyzny oraz oprawcy – w wielu odmiennych wariacjach. Pojawiająca się wciąż charakterystyczna muzyka barokowa zaczyna wybrzmiewać. Jak fuga. Temat główny przechodzi przez wszystkie głosy w utworze, a czytelnik sam musi wyłowić melodię i oddzielić prawdę od szaleństwa. Mistrzostwo Hertmansa polega na tym, że nie przestajemy nucić.

Literatura belgijska pozostawała do tej pory jedną z białych plam na mojej czytelniczej mapie. Aby temu choć trochę zaradzić, zwróciłem uwagę na niedawno wydaną powieść Stefana Hertmansa, dowiadując się przy okazji, że pojęcie „literatura belgijska” wcale nie jest tak oczywiste i jednoznaczne, jak mogłoby się wydawać. Otóż pisarze z Flandrii posługują się językiem niderlandzkim i nieraz wydają powieści w Holandii (to właśnie przypadek Hertmansa). Natomiast ich francuskojęzyczni koledzy z Walonii często postępują równie niepatriotycznie i publikują we Francji.

Wracając do wydanej w 2004 roku w Amsterdamie powieści Głośniej niż śnieg wypada przede wszystkim zauważyć, że jest to wyrafinowana proza artystyczna, z wszystkimi tego faktu konsekwencjami. Inaczej niż w przypadku typowej prozy gatunkowej (jak np. kryminały czy historyczne przygodówki) u Hertmansa brak sympatycznych bohaterów, którym byśmy wiernie kibicowali, a fabuła, zamiast angażować i ekscytować, uparcie zwalnia i meandruje. Jakby tego było mało, w trakcie lektury pojawia się znacznie więcej znaków zapytania niż odpowiedzi. Czy w takim razie w ogóle warto sięgnąć po tę powieść?

Wszystko zależy od oczekiwań. Jeżeli chcemy „dać się porwać”, „czytać do świtu” lub „wzruszać do łez”, to proponuję zainteresować się tytułami zupełnie innych autorów. Jeżeli natomiast oczekujemy od prozy czegoś więcej niż prostej rozrywki lub łatwych wzruszeń, jeżeli niestraszny nam wysiłek śledzenia wydarzeń o nieoczywistym znaczeniu (i chronologii), powieść Hertmansa może okazać się naprawdę interesującym wyborem. Zwłaszcza, że gra z czytelnikiem odbywa się wyłącznie na poziomie treści, nie formy, a styl pisarski Hertmansa pozostaje konsekwentnie przejrzysty i klarowny.

Fabuła, choć stworzona kilkanaście lat temu, pozostaje jak najbardziej aktualna, gdyż Stefan Hertmans najwidoczniej przewidział, że pamiętny zamach z 11 września 2001 roku doczeka się jeszcze niejednej kontynuacji. W powieści świat wokół głównego bohatera, redaktora Johna De Vuysta, niebezpiecznie przyspiesza. Media donoszą o kolejnych eksplozjach, ale w życiu osobistym Johna ziemia również się trzęsie. Dopadają go problemy małżeńskie i zdrowotne. Na dodatek zaczyna otrzymywać dziwne listy, napisane w tajemniczym języku, które są jak bilet na diabelski młyn wydarzeń.

Głośniej niż śnieg w niektórych recenzjach jest porównywane do „Procesu” Kafki. Trudno nie zgodzić się z tą analogią. Zagubienie i udręka redaktora de Vuysta, poddanego niezrozumiałej opresji, faktycznie może przywodzić na myśl perypetie Józefa K. Jednak moje własne skojarzenia były mniej odległe historycznie, gdyż pomyślałem przede wszystkim o Uległości Houellebecqa. Głośniej... to podobnie introwertyczna dystopia, gdzie dramatyczne wydarzenia obserwujemy z bardzo subiektywnej perspektywy skupionego na sobie outsidera i hedonisty. Podobnie jak u Houellebecqa, dla bohatera Głośniej... tak naprawdę liczy się tylko to, co dotyczy go bezpośrednio. Niepokojąca diagnoza lekarska jest dla niego znacznie ważniejsza niż dowolna ilość zamachów terrorystycznych. Przynajmniej do czasu, aż jeden z nich zostanie dokonany niesamowicie blisko...

W  tej powieści niderlandzki pisarz pokusił się o wnikliwą analizę współczesności pełnej lęków i absurdów, naznaczonej nienawiścią,  przemocą, terroryzmem i teoriami spiskowymi. Opisał bohatera, który przeżywa dramat na kilku płaszczyznach, a na prywatne problemy nakładają się światowe konflikty związane z różnorodnymi religiami i kulturami. Ta książka niebezpiecznie wciąga i zaskakująco przygnębia. Od nadmiaru wrażeń może zakręcić się w głowie.

Po znakomitej Wojnie i terpentynie. Stefan Hertmans uraczył czytelników nie mniej doskonałą prozą zupełnie innego formatu. Opis na okładce sugeruje, że będzie to powieść sensacyjna a la Dan Brown, ale zawartość temu przeczy. Widniejąca także na okładce sugestia, że autor napisał „coś więcej niż thriller – jego powieść rozsadza ramy gatunku” dobrze oddaje charakter książki. Bowiem splatają się tu elementy thrillera, romansu, dramatu psychologicznego, zaprawione jest to wszystko filozofią, antropologią kultury.

Dosadność języka nie koliduje z  jego metaforycznością. Realizm, drobiazgowość niektórych scen uderza odbiorcę, skłaniając ku wnioskom, że to celowy zabieg, by skupić się na dramacie postaci –  na jego pełnej marazmu postawie, na bólu egzystencjalnym i fizycznym, na rozpadzie jego świata. Narracja zmienia się z pierwszoosobowej na trzecioosobową. Czytelnik śledząc perypetie i przeżycia bohatera ma wrażenie, jakby oglądał kadry psychodelicznego teledysku, z głośną, łomoczącą muzyką w tle a czasem jakby powoli drążył dłutem tę dziwną fikcję usiłując dotrzeć do sedna, do odpowiedzi na zagadki i rozwiązania tajemnic.

Co tu się dzieje, to jawa czy sen, koszmarny sen, co jest rzeczywistością, a co wytworem paranoicznego umysłu? Takie pytanie przyjdzie zadać sobie nie raz towarzysząc głównemu bohaterowi.
John De Vuyst  pracuje w wydawnictwie, sam jest niespełnionym twórcą, w dodatku przechodzi kryzys wieku średniego. Jego relacje z małżonką są skomplikowane. Cierpi na chorobę nerek, wymaga dializ. Otrzymuje tajemnicze listy z dziwnymi stemplami, dziwną czcionką. Ktoś  go śledzi, prześladuje, porywa i dręczy. Nieustannie pojawia się rudowłosy mężczyzna, kim on jest, z czyjego ramienia działa – to jedna z zagwozdek, nad którymi zastanawia się czytelnik.
Redaktorowi rozpada się świat prywatny, a ten zewnętrzny pogrąża się w coraz większym chaosie. Dochodzi do zamachów terrorystycznych w Paryżu, Rzymie, Nowym Yorku, wybucha bomba w Instytucie Świata Arabskiego, w bazylice św. Piotra, w synagodze. Trzy religie – tu coś jest na rzeczy.
Ważny okazuje się motyw chazarski. Chazarowie to mityczna grupa etniczna, która łączyła wyznawanie różnych religii i z której ponoć wywodzą się Żydzi. Vuyst przeszukuje internet pod ich kątem, a jego wędrówka po stronach w sieci okaże się zaskakująca ( trafia na artykuł o bombie etnicznej, na strony antysemickie,  reklamy Main Kampf,rekrutację do Hamasu, zakupy materiałów wybuchowych itp.) Chazarów dotyczy także temat odrzuconej przez wydawcę  rozprawy Hansa Mattferssena. Ów twierdzi, iż odnalazł zaginioną książkę Rouberta, który rzekomo odtworzył język chazarski. Potomkiem Chazarów miałby być Faust, a dalsze gałęzie tego plemienia prowadzą do Gruzji. Co ma wspólnego praca Mattferssena z tajemniczymi listami,  muzyką barokową i dziwnymi zdarzeniami z życia Vuysta? – zaplątane wątki sprawią trudność tym, którzy liczyli na  sensacyjną, wartką akcję i znacznie przystępniejszą lekturę.

Nie sposób zgrabnie streścić fabułę. Jest bowiem nie chronologiczna, chaotyczna, inkrustowana egzystencjalnymi rozważaniami, pełna niedopowiedzeń. Raczej nie polubimy bohaterów, ale też ich los nie pozostanie nam obojętny. Zakończenie –  dziwne,  raczej nie tego się spodziewaliśmy. Nie, nie rozczarowujące. Zaskakujące. Czy na pewno wszystko zrozumieliśmy?

Hertmans odmalował współczesność pełną lęków i absurdów, naznaczoną nienawiścią,  przemocą, terroryzmem i teoriami spiskowymi. Opowiedział o rozpaczliwej egzystencji bohatera dotkniętego spiralą przemocy, przeraźliwie samotnego, unurzanego w chaosie świata. Pokazał jak mizerna bywa kondycja człowieka wobec zagrożenia.

Głośniej niż śnieg to powieść trudna, zagmatwana, przerażająca i fascynująca jednocześnie. Wymagająca, tajemnicza, budząca niepokój. Niebezpiecznie wciągająca i przygnębiająca w swej wymowie.  Ma w sobie coś z ducha kafkowskiego Procesu. Daje dużą satysfakcję obcowania z dobrą, mocną, wytrawną prozą.