Jakiś czas temu porzuciła Pani literaturę fantasy na rzecz kryminałów. Czy bardziej pociąga Panią odnajdowanie niecodziennych sytuacji w rzeczywistości niż tworzenie baśniowych światów?

Nie porzuciłam literatury fantasy i zdecydowanie nie zamierzam tego robić! Po prostu tak się złożyło, że ostatnio piszę głównie kryminały (mam wrażenie, że wśród czytelników jest na nie większe zapotrzebowanie), ale to absolutnie nie znaczy, że za kilka miesięcy czy za rok nie napiszę książki fantastycznej. Albo przynajmniej opowiadania fantastycznego – w zeszłym roku w sierpniu ukazał się „Diabeł w maszynie”, zbiór opowiadań, które jak najbardziej są fantastyką. Nie zrezygnowałabym z tworzenia baśniowych światów (choć one nie zawsze są baśniowe, ale to szczegół) na rzecz odnajdywania niecodziennych sytuacji w rzeczywistości, bo jedno i drugie pociąga mnie równie mocno.

Podczas lektury „Wiosny zaginionych” czuje się klimat niepokoju, napięcia. Jest tajemnica, w okolicy giną zwierzęta, dzika przyroda nie uspokaja, czujemy, że zło czai się tuż za rogiem... Jak buduje się w powieści nastrój grozy? Czego boi się Anna Kańtoch?
Moje lęki są banalne i nie warto o nich mówić. Na pewno nie dręczą mnie żadne z „tradycyjnych” fobii, nie boję się ciemności, pająków ani wysokości. Większość z tych rzeczy budzi we mnie najwyżej przyjemny dreszczyk niepokoju. Lubię chodzić nocą po lesie (choć to mało praktyczne, bo łatwo się potknąć) i rozważam zapisanie się na kurs spadochronowy. Jeśli natomiast chodzi o to, jak buduje się nastrój grozy, nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie, bo takie rzeczy robi się instynktownie. Na pewno potrzebne są odpowiednio klimatyczne opisy, czy to właśnie ciemnego lasu, czy czegoś innego, co będzie budziło w czytelniku strach – ale nie podejmuję się powiedzieć, dlaczego jeden opis jest klimatyczny, a inny nie. Zresztą to kwestia bardzo indywidualna, dla jednych np. w powieści Stephena Kinga będzie mnóstwo nastroju grozy, dla innych te same książki będą zwyczajnie nudne.
W Pani powieści bohaterowie ukrywają swoją tożsamość, nikt nie jest takim, jakim się wydaje. Świetnie się maskują – bo to tylko z pozoru zwykli ludzie z nudnym życiem. Czy lubi Pani stawiać zwykłych bohaterów wobec niezwykłych wydarzeń? Czy uważa Pani, że każdy z nas mógłby być bohaterem sensacji?

Tak i nie, a dla ścisłości, każdy mógłby być bohaterem sensacji, choć nie każdy byłby dobrym bohaterem. Powiedzmy sobie szczerze, że postać, która z powodu własnej głupoty czy ciamajdowatości ginie w drugim rozdziale, raczej dobrym bohaterem by nie była. Na szczęście ja akurat piszę książki nie tyle sensacyjne, co kryminalne (różnica jest może subtelna, ale jednak jest), czyli takie oparte bardziej na nastroju i tajemnicy niż na akcji. A w takich książkach faktycznie każdy – albo przynajmniej prawie każdy – może być bohaterem, choćby znana z książek Agathy Christie panna Marple, staruszka rozwiązująca zagadki kryminalne w zaciszu własnego domu.

Główną bohaterką książki jest Krystyna – emerytowana policjantka śledcza. W wieku, w którym kobiety wydają się znikać dla otoczenia. A jednocześnie niezwykle bystra, świetna obserwatorka… Jak sama twierdzi, bycie staruszką tylko ułatwia jej funkcjonowanie w świecie na granicy zbrodni. Skąd pomysł na taką bohaterkę?
Pomysł wziął się z tego, że chciałam napisać trylogię połączoną osobą głównego bohatera. Trzy książki to liczba w sam, nie za mało i nie za dużo. I chciałam, żeby każda z tych powieści przedstawiała kolejny etap w życiu głównego bohatera (czy raczej bohaterki, bo szybko zorientowałam się, że będę pisać właśnie o kobiecie), od młodości, poprzez wiek dojrzały aż do emerytury. Logika nakazywała zacząć od młodości, ale jednocześnie miałam wielką ochotę napisać mój pierwszy kryminał, którego akcja działaby się w czasach współczesnych. Dlatego w pewnym momencie pojawił się pomysł, żeby przedstawić historię życia Krystyny w odwrotnej kolejności: w pierwszym tomie jest najstarsza, w drugim będzie młodsza i tak dalej. Nie jestem pewna, co z tego wyjdzie ani czy czytelnicy kupią taką ideę, niemniej postanowiłam zaryzykować.

Krystyna ma wiele tajemnic. Przede wszystkim niewyjaśnioną sprawę śmierci brata, który wyruszył latem 1963 roku w góry i nigdy stamtąd nie wrócił. Gdy po latach ma szansę poznać prawdę, podąża w kierunku, który zaskoczy nawet ją samą… To poszukiwanie doprowadzi ją do konstatacji, że nadzieja robi idiotów z nas wszystkich… Czy może to Pani wyjaśnić, nie zdradzając zbyt wiele z akcji?
Nie jestem dobra w opowiadaniu o swoich książkach, zwłaszcza jeśli mam nie zdradzać przy tym szczegółów, ech... Ale mogę spróbować: dawno temu, gdy Krystyna była jeszcze uczennicą liceum, jej brat wybrał się na wycieczkę w Tatry wraz z czwórką przyjaciół. Trzy z tych osób zostały potem znalezione martwe (okoliczności śmierci mogły wskazywać zarówno na wypadek, jak i na działanie osób trzecich), jedna – właśnie brat Krystyny – zaginęła bez wieści, a jedna wróciła cała i zdrowa. Problem w tym, że tłumaczenia tej jednej osoby, co właściwie wydarzyło się w górach, okazały się mocno niewiarygodne i Krystyna przez lata żyła w przekonaniu, że ocalały mężczyzna coś ukrywa, a być może nawet jest mordercą. Kiedy więc pewnego dnia okazuje się że ona i ten człowiek mieszkają na jednym osiedlu, postanawia wziąć sprawy we własne ręce. Niestety, rezultaty okażą się zaskakujące, bo kiedy Krystyna zjawia się w domu podejrzanego, ten jest już martwy – to chyba mogę zdradzić, ponieważ ta informacja znalazła się w opisie książki, a zresztą to sam początek fabuły.
W tej powieści samotności i niezrozumienia doświadczają właściwie wszyscy bohaterowie… - zarówno ci starsi, którzy z bagażem przeszłości nie potrafią się przełamać, boją się pokazać swoje emocje, po tych najmłodszych, którzy ucieczki szukają choćby w internecie… Okazuje się, że najmniej wiemy o swoich najbliższych, a główną przyczyną braku porozumienia jest to, że nie umiemy okazać sobie bliskości. Czy Pani się z tym zgodzi?
Albo to, że nie umiemy ze sobą rozmawiać, aczkolwiek przyznaję, że nie myślałam o fabule „Wiosny zaginionych” pod tym kątem. Krystyna zresztą nie wydaje mi się bohaterką jakoś szczególnie samotną czy niezrozumianą. Owszem, miała kiepski kontakt z dwójką dzieci – to cena, jaką wielu policjantów (a wcześniej milicjantów) płaci za zaangażowanie w pracę – ale teraz ma dobry kontakt z wnuczką.

Śląsk to ważny bohater tej książki, akcja prowadzi nas do konkretnych miejsc, poznajemy mieszkańców posługujących się gwarą, podtrzymujących lokalne tradycje… Jak ważne było dla Pani, by w tej książce sportretować miejsce, w którym Pani mieszka? Czy jest Pani przywiązana do swojej „małej ojczyzny”?
Do Śląska mam stosunek raczej neutralny – to po prostu miejsce, w którym się urodziłam, i nie jest ono dla mnie jakoś szczególnie fascynujące. Zbyt dobrze je znam, żeby się Śląskiem ekscytować. Lubię za to niektóre miejsca w Katowicach, np. opisaną we „Wiośnie zaginionych” przepiękną (i zabytkową!) dzielnicę Nikiszowiec. Lubię też gwarę i bardzo żałuję, że nie potrafię nią mówić. Moi dziadkowie byli jeszcze pokoleniem, dla którego gwara była naturalnym, pierwszym językiem, mój tata z rodzicami (czyli właśnie moimi dziadkami) rozmawiał gwarą, ale ze mną i z moją siostrą już mówił zwykłą polszczyzną. W rezultacie sporo z gwary rozumiem, ale nie potrafię godać.

„My, stróże prawa, mamy więcej wspólnego z ludźmi, których ścigamy, niż chcieliby wierzyć praworządni obywatele” – zdradza tajniki zawodu policjanta Krystyna. Książka pokazuje dość gorzki portret tej profesji – praca pochłania ich całkowicie, nie potrafią ułożyć sobie relacji z najbliższymi. Skąd taki obraz, czy rzeczywiście zawodowe zajmowanie się mrocznymi stronami życia wyklucza szczęście w życiu osobistym?
Nie wyklucza, ale z tego, co wiem, jednak trochę takie szczęście utrudnia. To bardzo wyczerpująca praca (zwłaszcza emocjonalnie, choć nie tylko), policjantom zdarza się pracować w dziwnych godzinach, a kiedy sprawa się komplikuje, rzadko bywają w domu. Stąd dość częste w tym środowisku problemy alkoholowe oraz inne, a wszystko to nie wpływa jakoś szczególnie dobrze na życie osobiste i rodzinne.

Czy zgodzi się Pani ze stwierdzeniem, że „Wiosna zaginionych” to powieść o stracie? Stracie najbliższych. Ale też – jak w przypadku Krystyny – o utracie młodości… Jak sobie ze stratą radzą bohaterowie?

Zgodzę się, ja zawsze zgadzam się z interpretacją czytelników, niezależnie od tego, jakie są. A tak poważnie – zastanawianie się, o czym jest książka na głębszym poziomie (i czy w ogóle jest o czymkolwiek) czy jakie jest jej przesłanie (jeśli jakieś jest), to nie mój problem. Moim problemem jest odpowiedź na pytanie, gdzie ten goły facet wyskakujący z krzaków mógł schować nóż. :) Żartuję, oczywiście – w „Wiośnie zaginionych” nie ma gołego faceta, po prostu chodzi mi o dopasowanie do siebie wszystkich szczegółów tak, żeby intryga była logiczna i sensowna.
Czym jest dla Pani pisanie książek sensacyjnych? Czy to dawanie ludziom dobrej rozrywki? Czy stara się Pani także przekazać w książce coś więcej?

Przede wszystkim to dawanie ludziom dobrej rozrywki, a jeśli przy okazji w książce znajdzie się coś więcej – tym lepiej.

Niedawno furorę zrobił tryptyk Jacka Galińskiego, którego bohaterką jest wyjątkowo irytująca, ale i równie intrygująca staruszka rozwiązująca zagadki kryminalne. Zapoczątkowana przez „Kółko się pani urwało” seria książek zwróciła uwagę na to, że starsza kobieta może być bardzo interesującą postacią literacką. Anna Kańtoch – doświadczona autorka – zdaje się iść w tym samym kierunku co Jacek Galiński, jednak jej powieści nie będą rubasznie bawić i z tego, co proponuje „Wiosna zaginionych”, wynika, że nie zamierzają być powieściami rozrywkowymi. Wręcz przeciwnie. Zapowiada się tu seria soczystych kryminałów, a nakreślony w pierwszej powieści charakter siedemdziesięciotrzyletniej Krystyny Lesińskiej zwraca uwagę na to, że mamy do czynienia z czujną, inteligentną i nietuzinkową postacią. Taką, która z racji swojego wieku może więcej, ale przede wszystkim dlatego, że część społeczeństwa uzna ją za niewidzialną. Kańtoch brawurowo otwiera serię, w której emerytowana policjantka będzie się mierzyć nie tylko z kryminalnymi intrygami, których istotę będzie zgłębiać, ale przede wszystkim z własną traumą sprzed lat, wspomnieniami oraz niepewnością, jakie naznaczyły ją na zawsze.

Myślę, że świetnie obrazuje charakter tej powieści to, co przychodzi na myśl Lesińskiej i co zostaje przedstawione następującymi słowami: „Opowiedzenie historii raz nigdy nie wystarcza. Zawsze są jakieś pytania, szczegóły do wyjaśnienia”. „Wiosna zaginionych” cechuje się bardzo dużym dynamizmem – właśnie dzięki temu, że opowieść staje się coraz bardziej wielowątkowa. Anna Kańtoch mocno przykuwa uwagę czytelnika. Narracja wciąż na nowo stawia trudne pytania, prezentuje nakreśloną zagadkę z coraz to nowych stron. Pojawiają się zaskakujące konteksty, niezadane pytania, z jednej historii wydostają się wciąż nowe problemy, jakby autorka fabułą stworzyła matrioszkę, a w niej kolejne intrygujące tropy do rozważenia. Czyta się to znakomicie, kiedy wciąż na nowo kwestionowana jest pewność tego, co zostało uznane za oczywiste. „Wiosna zaginionych” zgrabnie łączy kilka perspektyw czasowych, ale przede wszystkim umiejętnie stopniuje wiedzę o tym, jakie wzajemne powiązania łączą bohaterów. Dlatego każda kolejna strona przynosi jakiś zwrot akcji, choć ma się od początku wrażenie kroczenia po utartym szlaku.

Największą wątpliwość budzi odległa przeszłość rysowana tu prawie jak literackie opowieści o dramacie na przełęczy Diatłowa. Krystyna wpatruje się w zrobione w 1963 roku zdjęcie piątki młodych, które sama zrobiła, i to zdjęcie jest dowodem na to, że niewyjaśniona przeszłość nigdy nie da jej spokoju. Nie wyruszyła na tatrzańską wyprawę z tą piątką, ale dzięki temu dane jej było przeżyć swoje życie. Bo wtedy, przed laty, z Tatr powrócił tylko jeden człowiek. Mężczyzna, który zdołał znaleźć drogę ze szlaku ku bezpiecznemu schronieniu, lecz dopiero po dwóch dobach zawiadomił służby, że jego znajomi nie są bezpieczni. Trzy osoby zginęły, jedna zaginęła. To brat Krystyny, którego nigdy tak naprawdę nie opłakała. Człowiek zabierający tajemnicę wyprawy ze sobą. Natomiast po latach na jej drodze staje ten, który ocalał. W jej przekonaniu morderca. Jacek nie rozpoznaje Krystyny, ale ona doskonale wie, kim on jest. Zaczyna obserwować jego dom. Planować krwawą zemstę. Chce uzyskać odpowiedzi na zadawane od lat pytania, a jeśli to się nie uda – to zwyczajnie śmierci tego, który uszedł wówczas z życiem. I doczekuje się, bo ktoś ją uprzedzi. Jacek zostaje znaleziony w swoim domu martwy.

Do śledztwa dopuszcza bohaterkę jej wieloletni przyjaciel Wojciech Chodura. Oboje są dzisiaj archaiczni, gdy komunikują się przez Gadu-Gadu, a w komunikacji werbalnej łapią wspólne fale, bo mają podobną wrażliwość i oboje są wyjątkowo czuli na niuanse. Trochę gorzej, jeśli chodzi o spryt i czujność, wypada młodszy policjant Gryga, ale Anna Kańtoch dba również o jego wiarygodność psychologiczną. Ta trójka stanie przed nie lada wyzwaniem. Każde z nich będzie miało inny udział w rozwikłaniu kryminalnej zagadki. Tym bardziej że autorka nie poprzestanie na jednym trupie. A swoją emerytowaną policjantkę uczyni ciekawym detektywem, który na własną rękę próbuje odkryć i nazwać to, co trudne do odkrycia i nazwania przez policję.

Anna Kańtoch – portretując nietuzinkową postać Jacka, który wciąż wymyka się jasnym interpretacjom – zwraca uwagę na problem ludzi zaginionych i wyrw, jakie pozostawiają w świadomości i emocjach swoich bliskich. Pokazuje, jak trwałym śladem na psychice może odcisnąć się zniknięcie. Jak trudno się z nim pogodzić tym, którzy pozostali, a jednocześnie żyć od nowa temu, który został odnaleziony. Nie jest to może aż tak wieloaspektowy i poruszający wyobraźnię obraz problemu, jaki zarysowała choćby Małgorzata Warda w swojej powieści „Jak oddech”, ale niewątpliwie kwestia znikania jest tu bardzo istotna, by zrozumieć całość powieści Kańtoch. Denat latami uciekał przed czymś, co nie pozwalało mu na normalne funkcjonowanie. Jacek egzemplifikuje ludzki strach połączony z wiecznym osaczeniem. Analiza tego połączenia wraz z sugerowaniem, jak emocje bronią się przez wieczną jego presją, buduje bardzo wiarygodną powieść psychologiczną, bo „Wiosna zaginionych” to przede wszystkim historia o tym, jak determinują nas zdarzenia z przeszłości i przed jakimi demonami rozpaczliwie uciekamy przez całe życie. Krystyna, główna bohaterka tej powieści, uciekła przed żalem i tęsknotą, przed ukrytą gdzieś wewnątrz potrzebą pożegnania się z bratem. Czy Jacek, którego uznaje za mordercę, ma powody, by być czujnym i bać się powrotu przeszłości? Do czego jest zdolny, aby uciec przed tym, co tak intensywnie próbuje sobie wciąż na nowo przypomnieć Krystyna?

Kańtoch ciekawie portretuje Śląsk, wprowadzając do powieści również elementy gwary. Interesująco obrazuje to, jak te same rzeczy albo tych samych ludzi możemy postrzegać na wiele sposobów – w zależności od tego, co naprawdę chcemy zobaczyć. Zręczne i częste mylenie tropów czyni z „Wiosny zaginionych” książkę naprawdę frapującą. Zwłaszcza że mamy tutaj dwie płaszczyzny egzystencjalne – w jednej starsza pani usiłuje wskrzesić przeszłość i wymierzyć za nią sprawiedliwość, w drugiej tkwi mężczyzna szarpany przez okrutne wspomnienia i zapewne też wyrzuty sumienia. Jedno z nich stanie się tropicielem, drugie zacznie uciekać. A całość udowadnia, że Anna Kańtoch ma niebanalne pomysły, pokazując, że perspektywa widzenia i oceny jest kluczowa, jeśli chcemy poznać prawdę albo przynajmniej się do niej zbliżyć. Intrygująco zbudowane zakończenie każe czekać na następną część cyklu. Jednocześnie można dostrzec, jak barwna i fascynująca może być bohaterka w jesieni życia. Kańtoch wie, jak się wyróżnić. Poza tym pisze naprawdę sprawnie i rozumie, czym jest tajemnica, a czym zaskoczenie świadomością, jak bardzo może być skomplikowana.