Opowieść Charliego Chaplina według Fabio Stassiego to przede wszystkim lustro czasów wielkiej emigracji, w których późniejszy reformator kina miał szansę szukać swojego wewnętrznego głosu twórcy. Figurę, jaką dostajemy w postaci Trampa, można potraktować znacznie szerzej. Chaplin swoją podróżą daje świadectwo milionów, którym odebrano głos.

Pomyślałem, że gdyby udało mi się wprowadzić odrobinę smutku do komedii, mógłbym chyba wszystkich oczarować. Powinienem odwrócić powszechne poczucie proporcji. Wybrałem więc rozepchane spodnie, zapiąłem na sobie z trudem zbyt ciasne kamizelkę i żakiet, włożyłem ogromne zniszczone buty (…). Uzupełniłem strój melonikiem, laseczką i muszką. Brakowało jedynie ostatniego szczegółu. Zwichrzyłem sobie włosy i przykleiłem pod nosem czarne wąsiki. Po raz pierwszy w życiu zrozumiałem, jaką mam twarz.

Fabio Stassi w swojej najnowszej książce obiera podwójną optykę. Z jednej strony to balladyczna opowieść w listach Charliego Chaplina do syna o porażkach, które nie skończyły się po osiągnięciu światowego splendoru. Z drugiej to suche i dialogiczne przedstawienie kolejnych bożonarodzeniowych spotkań Wędrowca ze Śmiercią, która przez kolejne razy była nieoczekiwanie rozśmieszana. Zawarli układ: Śmierć się śmieje, Chaplin dostaje rok życia.

Ale to, co najciekawsze w Ostatnim tańcu Chaplina, to właśnie snuty przez głównego bohatera alternatywny scenariusz własnego życia, które miało być przedsmakiem tego, co parę lat później cały świat mógł zobaczyć w zadymionych salach kinowych. Fabio Stassi, oddając głos Charlesowi Chaplinowi, legitymizuje dość sprytnie przedstawiony przez siebie obraz Ameryki pierwszych dekad dwudziestego wieku - przecież Tramp tam był. Dynamika tej opowieści, a może trafniej - istny słowotok gawędziarza pozbawia czytelnika cynizmu, zwyczajnie zaczynamy wierzyć w te realia i tę historię.

I tak w humorystycznej gawędzie autor dostarcza odbiorcy świat, w którym wszyscy udają. Kłamią, kręcą, a ostatecznie przyznają się do porażki. Ameryka miała być snem, ściągnęła (i ściąga) ludzi z całego świata, by ci po wielu staraniach w odnalezieniu swojego miejsca tracili tę nadzieję. Jest tu też Ku Klux Klan i początki amerykańskiego przemysłu filmowego.

Ale czuć pewien niedosyt, gdy przez kolejne strony czytamy mniej lub bardziej błyskotliwe opisy przedziwnych przygód; ostatecznie przecież wiemy, że Chaplin został wielkim reżyserem i w powieści Stassi również nim zostaje. Choć autor próbuje zaskoczyć czytelnika, tego po chwili nic już nie zaskakuje. Błędem byłoby jednak sądzić, że to nuda, bo historia w słowach samego Chaplina zaczyna żyć; wchodzimy w tę rzeczywistość, choć znamy jej koniec.

W Ostatnim tańcu Chaplina jest wiele opozycji, które nie sposób pominąć. Najbardziej rażąca to ta dzieląca powieść na pół – dialogi Wędrowca ze Śmiercią nie porywają, a zawarte w nich wieńczące słowa mogą jedynie doprowadzić do szału co wrażliwszych czytelników. Jednak całość to sprawnie napisana rozrywka, która może wzbudzić uśmiech na twarzach nie tylko tych, w których sam Chaplin wzbudza sympatię.

Włoski pisarz twórczo przetwarza biografię Charlie Chaplina pozwalając mu wadzić się ze śmiercią i inaczej opowiedzieć historię najsławniejszego kinowego włóczęgi.

Któż nie zna postaci w starym wytartym garniturze, w wielkich buciorach, człapiącego na całych stopach, ale w meloniku i z laseczką. Charlie Chaplin stał się już za życia jedną z największych legend, wręcz symbolem światowej kinematografii. Zaczynając od błahych komedii, szybko potrafił pokazać, że kino oprócz taniej rozrywki i dostarczania łzawych wzruszeń, może być bronią w walce z totalitaryzmem i antysemityzmem.

Konstruując swoją powieść Stassi wykorzystał bergmanowski motyw rozgrywki ze śmiercią – wygrana przedłuża życie wiekowego komika i pozwala mu w formie dygresyjnych listów, kolejnych rozdziałów, opowiedzieć o kulisach dzieciństwa, niezwykłych wynalazkach, tułaczce po USA i wejściu do konstelacji największych gwiazd światowej kinematografii.

Żywe dialogi, nie pozbawione słownej ekwilibrystyki charakterystyki postaci i zdarzeń opisywanych przez włoskiego pisarza czynią lekturę powieści o narodzinach kina nad wyraz atrakcyjną. Zapomniany dziś nieco John Steinbeck w pewien sposób mógłby być dumny, że znalazł w osobie Stassiego spadkobiercę powieści o drodze ubogiego imigranta do mitycznej Kalifornii. Ba, w przeciwieństwie do bohaterów Gron gniewu, podróż Chaplina zakończyła się wszechświatowym sukcesem. Jednak nie należy się obawiać, że to kolejna próba biografii wielkiego komika, aktora i kompozytora. To raczej bardzo udana gawęda, sprawnie i z polotem przetłumaczona przez Krzysztofa Żaboklickiego dla wydawnictwa Marginesy.

Ostatni taniec Chaplina najlepiej potraktować jak cykl opowieści, których kiedyś słuchało się w długie zimowe wieczory przy kominku. Niekoniecznie prawdziwych, ale zawsze ciekawych i zajmująco opowiedzianych. Bo tylko takie mają szansę pozostać w pamięci.

Fabio Stassi w swojej najnowszej powieści próbuje nakreślić intrygujący szkic tego, czym mogło być życie Charliego Chaplina, zanim wcielił się w najdoskonalszą ze swych ról. Przemierzamy z Włóczęgą smutne londyńskie przedmieścia, wędrowne cyrki z pięknymi woltyżerkami, klownami i połykaczami ognia, a także amerykańskie aglomeracje z początku XX wieku.

Mój los był w gruncie rzeczy losem sieroty włóczącego się po Ameryce – sieroty, który nie wiedział, czy szuka jeszcze swojej krainy Shangri-La, czy też już ją zgubił.

Ostatni taniec Chaplina to książka inspirowana losami Chaplina – sycylijski pisarz skupia się przede wszystkim na, zdawałoby się, smutnej młodości przyszłej gwiazdy kina – dzieciństwie bez ojca, za to z chorą psychicznie matką, ciężkiej pracy za marne pieniądze, ciągłej tułaczce w poszukiwaniu lepszego jutra, oraz próbach spełnienia amerykańskiego snu, który momentami stawał się koszmarem. Jednak wyjątkowej lekkości fabule nadaje podejście Charliego do rzeczywistości – jest ono pełne otwartości, spontaniczności i entuzjazmu, dzięki czemu zapewne tak wiele udało mu się później osiągnąć.

Umiar, potrzebne są umiar i prawda.

Fabio Stassi wymyślił sprytny sposób, w jaki sposób stanąć w cieniu wielkiego aktora i reżysera – postanowił napisać swoją powieść w formie listu Chaplina do jego najmłodszego syna, Christophera. Mamy dzięki temu poczucie, że to sam Charlie opowiada o czasach, gdy pracował w cyrku, o podróży statkiem do Ameryki, walkach bokserskich, czy o pierwszym filmie, który stworzył – adaptacji Dawida Copperfielda. Razem z nim spotykamy cały szereg cyrkowców, biedaków, filmowców; troskliwe, czarnoskóre kobiety, oraz bezlitosnych członków Ku Klux Klanu. Stajemy twarzą w twarz z nędzą, samotnością, uporem i pasją – a w końcu również ze śmiercią. Przerywnikami między kolejnymi etapami życia artysty są jego dialogi właśnie z personifikacją Śmierci – zakapturzoną i niewzruszoną. Chaplin zakłada się z nią o to, że jeśli będzie w stanie ją rozbawić, daruje mu kolejny rok życia, by mógł spędzić więcej czasu ze swoim synem. Udaje mu się to tylko dzięki nieporadności, którą Śmierć traktuje jako oznakę słabości. Ale czy słusznie?

Kiedy skończyłem, upadając na ziemię nogami do góry po złapaniu za ogon psa, śmiał się już nie tylko Sennett, śmiali się technicy, sprzątaczki, robotnicy i statyści. Śmiali się nie z tego, co się działo, choć było to zabawne, śmiali się ze mnie, z odbicia na mojej twarzy skutków tego, co się działo, z mojego nieprawdopodobnego braku zdolności pogodzenia się ze światem; nie od kostiumu zależy, czy jest się naprawdę śmiesznym.

Niezwykłość Charliego Chaplina polega na tym, że zdawał sobie sprawę z tego, że nie istnieje doskonałość. W momencie, gdy stajesz się doskonały, nie jesteś w stanie zaczarować nikogo, nawet śmierci. To właśnie niedociągnięcia, wady i niedoskonałości pokazują innym, że jesteśmy ludźmi, takimi samymi, jak oni. Po co więc przejmować się niskim wzrostem, pokracznym chodem, czy śmiesznym akcentem, skoro można te cechy wykorzystać i celebrować, pokazując tym samym dystans do siebie i otaczającego świata? W taki właśnie sposób powstaje Włóczęga – jedna z najbardziej rozpoznawalnych postaci w historii światowej kinematografii. Nie stworzył go charakterystyczny strój – melonik, laseczka, ciasny frak, za duże spodnie i doklejony wąsik, a człowiek – z całą swoją szczerą pokracznością.

W Ostatnim tańcu Chaplina fikcja literacka miesza się z prawdziwymi wydarzeniami. Z jednej strony w książce znalazło się miejsce na urzekający wątek miłosny między Arlekinem a woltyżerką, natomiast z drugiej dostajemy komentarz społeczny dotyczący amerykańskich realiów z początku ubiegłego stulecia – w tym walka z korporacjami filmowymi, czy nietolerancja wobec cudzoziemców, którzy – jakby nie patrzeć – zbudowali potęgę tego kraju. Ponadto poznajemy osobowość Charlesa Chaplina – jawi nam się jako pracowity, kreatywny, odważny i dobry mężczyzna. Powieść jest napisana w przystępny sposób, dla wielbicieli Trampa będzie ciekawą interpretacją jego młodzieńczych przygód, a dla całej reszty – miłym spotkaniem z wielkim artystą i wspaniałym człowiekiem.

Prześledzimy tu drogę rozwoju Chaplina, jego inspiracji. To typ, który z każdego doświadczenia czerpał naukę. imał się wielu zajęć, poznał przy tym wyjątkowych ludzi i wszystko to zbudowało jego charakter oraz późniejsze filmowe role. Bardzo spostrzegawczy, wręcz chłonął historie innych. Aby zostać takim aktorem, jakim chciałem, musiałem zamieszkać w głowach innych ludzi, nauczyć się być zaradnym, uważnym, tak by mój każdy ruch rodził się z obserwacji życia. Nie chodzić na skróty. Tak nie można. Chcąc być wiarygodny, musiałem odtwarzać w fikcyjnym świecie to, co w pewnej mierze było prawdziwe. [s.49]. Z tego cytatu wyłania się człowiek bardzo wiele wymagający od siebie, perfekcjonista, dążący do ideału.

Ostatni taniec Chaplina to bardzo wyjątkowa książka o niebanalnym charakterze. Nieco poetycka, filozoficzna, w której filmowe ujęcia przeplatają się z ciekawszym niż samo kino skomplikowanym życiem bohatera. O ile postać śmiesznego człowieczka w meloniku i z charakterystycznym wąsikiem kojarzymy z czarno-białym kinem, tak książka Stassiego wprowadzi wiele barw i jeszcze więcej mieniących się odcieni ludzkiego losu. Włoski autor zachwycił wyczuciem, wyobraźnią, inteligencją, znajomością kina (równolegle z karierą Chaplina śledzimy narodziny i rozwój kinematografii), pasją, lekkim piórem, ale przede wszystkim ogromną pracą, jaką włożył w tę publikację. To powieść biograficzna na miarę mistrza!

Charlie Chaplin to postać, która intryguje i zachwyca nieprzerwanie od chwili stworzenia słynnej kreacji Włóczęgi. To właśnie temu aktorowi i reżyserowi swoją ostatnią powieść poświęcił Fabio Stassi.
 

Fabio Stassi wykreował zupełnie nowy obraz Charliego Chaplina, który bez zaprzeczenia zasługuje na uwagę nie tylko fanów kina niemego, samej postaci aktora i reżysera, ale także wszystkich, którzy lubują się w dobrej literaturze. Autor nakreślił obraz życia Chaplina w nietypowej formie, która zachwyciła mnie kunsztem pisarskim i ciekawą linią konstrukcyjną. Poznajemy losy Chaplina z czasów zanim stworzył słynną postać Włóczęgi i stał się światową gwiazdą. Razem z Włóczęgą przemierzamy ponure uliczki Londynu, wędrowne cyrki, a także amerykańskie aglomeracje z początku XX wieku, a także narodziny Trampa.

Co odróżnia tę biografię Charliego Chaplina od wielu innych? Stassi napisał swoją powieść w formie listu Chaplina do jego najmłodszego syna, Christophera. Dzięki takiemu zabiegowi zyskujemy poczucie, że to sam Chaplin opowiada nam swoją historię w niezwykle intymnym klimacie. Wraz z nim poznajemy nowych ludzi o niezwykle ciekawych życiorysach, ale także musimy się zmierzyć z biedą, samotnością, poczuciem odosobnienia i wielką pasją, którą dopiero gasi śmierć. Autor w tę opowieść wpisał także ciekawe przerywniki, które stanowią dialogi Chaplina z personifikacją Śmierci. Chaplin i Śmierć zawierają zakład „na śmierć i życie”. Jeżeli uda mu się ją rozbawić, zyska kolejny rok życia, by mógł spędzić więcej czasu ze swoim synem. Stassi wykorzystując bergmanowski motyw rozgrywki ze śmiercią sprawia, że powieść zyskuje ciekawy wymiar. Ponadto dygresyjne listy opowiadają nie tylko o kulisach dzieciństwa, niezwykłych wynalazkach, tułaczce i wejściu w świat gwiazd światowej kinematografii, ale także obnażają jego lęki, marzenia, emocjonalny aspekt twórczości i istnienia.

Powieść cechują żywe dialogi, które wyróżniają się słowną ekwilibrystyką charakterystyki postaci. Ostatni taniec Chaplina Fabio Stassi to nie tylko opowieść o światowej gwieździe kina, ale także doskonały obraz narodzin i rozwoju kinematografii. Konstrukcja powieści przypomina nieco porywającą, głęboką gawędę o istocie życia i pasji. W książce fikcja literacka miesza się z prawdziwymi wydarzeniami, a dopracowana kompozycja językowa porywa bez reszty. Znajdziemy tu porywający wątek miłosny między Arlekinem a woltyżerką, a ponadto wyszukany komentarz społeczny, a to wszystko w doskonale dopracowanej konstrukcji. Książka Fabio Stassi to niebywała gratka dla każdego, kto szuka inspirujących lektur o głębokim przekazie, które ponadto wzbogacają wiedzę. Polecam serdecznie.

Format książki jest niemal tak filigranowy jak filmowy Włóczęga. Nieżyjący aktor wypowiada się przez autora niczym literackie medium. Opowieść o życiu Charliego Chaplina i jego epoce przypomina projekcję ze starych filmowych szpul z celuloidową taśmą.

Sporo odwagi wykazał Fabio Stassi, gdy wypowiedział się jako Chaplin i to w formie listu pisanego do syna w obliczu śmierci. A Wydawnictwo Marginesy klasyfikuje książkę w dziale biografii. Interesujące to pociągnięcie. Fikcja literacka połączona z autentycznym życiorysem.

Autor buduje wspomnienia aktora z dostępnych mu źródeł, o których wspomina w słowie „Od Autora”. Powstała w ten sposób opowieść o chłopcu, nad którym w dzieciństwie zaciążyło widmo sieroctwa i skrajnej biedy, rekompensowanej przez magię cyrku, w którego środowisku dorastał. Poszukiwanie źródeł utrzymania przywiodło go z Europy do USA. I tam narodził się filmowy Włóczęga, którego poznał cały świat. Stassi opowiada szczegółowo historię Chaplina aż do tego wydarzenia. Powstaje w ten sposób autoportret aktora wszechczasów, rodzi się on w literackiej wyobraźni autora. Bardzo to ciekawy zabieg. Wczucie się w emocje, doznania, refleksje odczytywane z filmowej taśmy, ze wspomnień i innych dostępnych źródeł o Chaplinie – to wszystko przyniosło w rezultacie wyjątkową książkę.

Ale ta niezwykła biografia posiada o wiele więcej zalet. Stassi-Chaplin w historię swego życia wplata szeroką panoramę epoki. Warstwa społeczno-obyczajowa zdominowana jest przez artystyczną i powstaje w ten sposób niezwykła relacja o duszach i sercach cyrkowców, o narodzinach kina. Równolegle do niej biegnie opowieść o Arlekinie, który na długo przed braćmi Lumière wynalazł kinematograf. Podróż w celu jego odzyskania staje się sentymentalną wyprawą w przeszłość i teraźniejszość jednocześnie. Unosi się nad nią przepiękna woltyżerka Estera. A po dotarciu do Youngstown Charlie Chaplin na własnej skórze doświadczy skutków miejscowej ksenofobii.

W tej poetyckiej i niezwykle nastrojowej opowieści jest przede wszystkim indywidualna ścieżka filmowa związana z aktorem. Pokazuje niczym filmowe kadry pierwsze lata pobytu w USA, pierwszy wyreżyserowany przez niego film, mentalność producentów filmowych, rodzącą się finansową (i bezduszną) machinę przemysłu filmowego. Sukces i rodzącą się sławę w świecie filmu. A wszystko to jest opowiedziane tak pięknym, klimatycznym językiem, który tworzy literackie obrazy, od których trudno się oderwać. Nie chcę odbierać przyjemności odkrywania talentu literackiego autora, który z życia Charliego Chaplina uczynił wprost artystyczną perełkę, dlatego pozostawiam przyszłych czytelników sam na sam z Włóczęgą. A do tego warto dodać przemyślenia, refleksje, komentarze, a także sposób postrzegania świata.

I kompozycja. Biografia podzielona jest na sześć „rozdziałów-rolek” kojarzących się z filmowymi szpulami. Oddzielają je bożonarodzeniowe noce, podczas których Charlie Chaplin wiedzie dialog ze Śmiercią. W ten sposób autor przetransformował słowa wróżki, która przepowiedziała aktorowi okoliczności jego odejścia. A sam tytuł? Nawiązuje do alegorycznego danse macabre.

To, że biografia urzeka swoją językową, kompozycyjną i klimatyczną harmonią, zawdzięczamy tłumaczowi – Krzysztofowi Żaboklickiemu. Dawno nie czytałam tak idealnie „skomponowanej” książki. Przesłanie biografii sygnalizuje już sama okładka, zaprojektowana przez Annę Pol. Wypełnia ją postać Włóczęgi, którą stworzył sam Charlie Chaplin. Dał mu swoją twarz i przesłonił ją charakterystycznym wąsikiem, a sam ukrył się w filmowym kostiumie. I tak przeszedł do historii kina.