Simona Kossak mieszkała w Puszczy Białowieskiej przez ponad 35 lat. Swoje spokojne, ale często też burzliwe życie, bo przecież obfite w walkę o ten światowy unikat, cierpliwość, czasem smutek i zapewne, zmęczenie, prowadziła w starej leśniczówce o uroczej nazwie „Dziedzinka”. Puszczę znała od podszewki, wiedziała o niej niemalże wszystko, znała każdy jej zakątek, a tajemnice jej mieszkańców tym bardziej nie były jej obce, w końcu sama wielu z nich odchowała – była mamką łosi, lisów, saren, borsuków, dzików czy choćby kruków. Walczyła zaciekle o każde zwierzę – czy to te mniejsze, czy większe – i o każde drzewo. Przez całe swoje życie piętnowała ludzką głupotę i chciwość, starając się chronić Puszczę. Jak matka dziecko kryła ją w swoich ramionach, niejednokrotnie patrząc, jak inni wydzierają ją jej z rąk i krzywdzą boleśnie.

Saga Puszczy Białowieskiej po raz pierwszy została wydana w 2001 roku, teraz zaś nakładem Wydawnictwa Marginesy możemy zatopić się w lekturze raz jeszcze, delektując się pięknym wydaniem, kolejnym do kolekcji książki z serii „EKO”.

Saga Puszczy Białowieskiej to rzeczywiście saga – tak, jak spisuje się historie rodzinne, od pierwszego, najstarszego członka rodu, aż po tego ostatniego, najmłodszego, tak Simona Kossak spisała dzieje Puszczy Białowieskiej. Historię tego wyjątkowego kompleksu lasów poznajemy od czasów prehistorycznych, pierwszych ludzi i prostych potrzeb, od plemion prasłowiańskich, Jaćwingów, poprzez kaprysy renesansowych władców, sokolników, aż po czasy nowożytne, te najbardziej nieprzewidywalne, a co za tym idzie – najgroźniejsze – z wszystkich.

Człowiek wcale nie schodzi tutaj na dalszy plan. Mimo że, główną bohaterką sagi jest oczywiście przyroda – piękna, fascynująca, nieokiełznana, dzika, to ludzie kroczą tuż obok niej, będąc dla niej stałym zagrożeniem. Saga nie jest więc tylko hołdem oddanym przyrodzie i temu jednemu z najpiękniejszych parków narodowych, ale jest przede wszystkim piętnowaniem głupoty i pazerności ludzkiej. Simona Kossak szczegółowo opisuje znęcanie się nad niedźwiedziami, towarzyszące rządom Zygmunta Starego i jego małżonki, królowej Bony, aż po panowanie Sasów. Ale to nie wszystko: poza niedźwiedziami ludzie podjęli się próby eksterminacji całego wilczego gatunku, widząc w nich zagrożenie i niebezpieczeństwo, starali się wytępić z Puszczy też głuszce, żubry i rysie, polując na wszystkie trzy to dla mięsa, to dla futra, a także wycinali i sprzedawali całe tony zdrowych, wysokich jakościowo drzew! Podobnych przypadków w książce jest mnóstwo, co tylko potęguje ciarki przechodzące po plecach w czasie lektury.

Puszcza Białowieska umiera. Bezwzględny las – zadbany, czysty, produkujący drewno i użytki uboczne – nienawidzi puszczy, pożera więc miejsce po miejscu dziką i wolną przyrodę. Z każdym zgrzytem piły usuwającej nieprzydatne dla lasu drzewo, z każdym konarem spalonym, by nie zakłócał porządku w lesie, z każdym rzędem równo posadzonych sosenek, z każdym wypielęgnowanym młodnikiem – puszcza słabnie.

W minionym tysiącleciu nie raz podnosiła się z kolan, cudownie powstawała, mimo że groziło jej unicestwienie, przeżyła do naszych czasów, ale czy przeżyje jeszcze kolejne setki lat?

Książka zawiera bardzo dużo informacji, mnóstwo liczb i danych, faktów, zapisów historycznych. Autorka niejednokrotnie odwołuje się do kronik Jana Długosza, zwracając uwagę na sytuacje mniej lub bardziej uwypuklone, tłumacząc i rysując czytelnikowi szkic danej sytuacji. W niektórych momentach – w tych nadrukowanych zielonym atramentem – książkę czyta się jak powieść, Simona wymyśla postaci, kreuje ich życie, nie zapominając w tym wszystkim o Puszczy bez której nic by nie było, kiedy zaś wraca czarny tusz autorka przedstawia mnóstwo informacji i faktów.

Simona Kossak Sagą Puszczy Białowieskiej apeluje o opamiętanie, póki jeszcze nie jest za późno… Zwraca uwagę nie tylko na problem, ale delikatność i wrażliwość tego niepowtarzalnego ekosystemu. Bo skoro już tak wielki skarb mamy w rękach, to nie powinniśmy pozwolić mu umrzeć, prawda? To cudowna, bardzo mocna, a zarazem wrażliwa książka. I bardzo ważna.

Piękna to i pouczająca książka. To pozycja dla tych, którzy kochają przyrodę i są jej sojusznikami. Autorka, nieżyjąca od 9 lat wybitna biolożka z tytułem profesorskim – Simona Kossak, o Puszczy Białowieskiej wiedziała wszystko, wszak mieszkała w niej prawie całe życie. Wolała być z roślinami i zwierzętami niż z ludźmi. To w interesie zwierząt i unikatowej przyrody tego terenu walczyła. Walczyła z głupotą, zachłannością i niehumanitarnymi metodami działań człowieka. Daleka była od polityki, wpływów, interesów. A do tego była znawczynią dziejów tej prastarej połaci Ziemi, jakże zasłużonej dla historii Polski. To tę historię, niczym sagę, opowiada na łamach swojej książki. O żubrach, bobrach, konikach polskich, o Perkunie. O czasach minionych, gdy królowie polowali tu na zwierzęta. Gdy sokolnicy układali ptaki do współpracy z myśliwymi. Jest przy tym okrutnie krytyczna. O królu Auguście III Sasie pisze „Tępy, tchórzliwy próżniak, podatny na wpływy/…/uwielbiał sztuki piękne, kobiety, maskarady i bale, obżarstwo i zabijanie zwierząt/…/To głupota i zachłanność naszych przodków (ale czy tylko ich?) powodowała, że łosie, dziki i niedźwiedzie bywały doszczętnie wytępione. Dla bezmyślnych magnatów, bezlitośnie eksploatujących zasoby, była to jednak ulubiona zabawa. Nic dziwnego, że Simona nazywa ich „katami”, których pomniki, tak jak w przypadku obelisku Augusta III, nadal straszą w Parku Pałacowym.

Ale, gwoli sprawiedliwości, Simona przywołuje historie i nazwiska ludzi dbających o dobrostan zwierząt i roślin Puszczy. O zacnych leśnikach, mądrych obywatelach Rzeczpospolitej, którzy sięgali wzrokiem dalej niż czubek własnego nosa. Wiedzieli, że Puszcza jest wielkim dobrem narodowym, o który należy dbać, a nie niszczyć. Jakże wzruszająca jest historia tych, których Puszcza chroniła w swoich zakamarkach – powstańców polskich walczących o wolną, suwerenną Polskę w czasie powstania styczniowego, czy partyzantów w czasie II wojny światowej. Przykładów jest wiele, każdy z nich tworzy sagę tej niezwykłego obszaru. Warto znać tę historię , poczytać, wzruszyć, czy nawet zdenerwować.

I jeszcze jedno. Na tytułowe pytanie o czym szumi Puszcza, odpowiem – szumi smutno z żalu za swoją wielką obrończynią – Simoną Kossak. Przyzywa jej pamięć i autorytet. Pragnie by znów zabrzmiał Jej głos ku opamiętaniu współczesnych decydentów i polityków „Nie niszczcie Puszczy, zostawcie naturę w spokoju!”. Czy posłuchają tego?

Gdyby Puszcza Białowieska mogła mówić, przemówiłaby głosem Simony Kossak. Wprawdzie w swojej długiej historii puszcza miała też innych sprzymierzeńców, ale to życie Simony Kossak było z nią nierozerwalnie związane. To ona z czasem stała się prawdziwym autorytetem w tej dziedzinie. I tak Simona słyszała bijące serce puszczy, wyczuwała jej słabnące tętno, nieomylnie rozpoznawała oznaki agonii... Apelowała, by ratować - póki jeszcze jest co - ostatni ocalały skrawek naturalnego lasu w Europie. A dzisiaj, gdy szczególnie brakuje Simony Kossak jej spuścizną i głosem w tej sprawie pozostają liczne publikacje, w tym ta czołowa i idealnie wpisująca się w obecny dyskurs czyli Saga Puszczy Białowieskiej.

Choć Puszcza Białowieska może wydawać się nam zaciszną zieloną ostoją, to jej przeszłość budzi grozę, a przyszłość uzasadnione obawy. Puszcza nie miała więc - i chyba prędko mieć nie będzie - chwili spokoju. W krzywdach wyrządzanych naturze to człowiek przez wieki wykazywał się największą gorliwością; w tym towarzystwie korniki i inne plagi wypadają nadzwyczaj blado. Ze smutkiem czyta się o zagładzie turów i innych cennych gatunków, a ze zrozumiałą złością o podejściu polskich władców, którzy puszczę uznawali za prywatne łowisko, eksploatując je w dodatku do granic możliwości. Simona Kossak zgłębiając te bezlitosne czasy tak pisze: czasem, gdy wieje silny wiatr, słyszę dochodzący z północy huk muszkietów, wściekłe jazgotanie psów i jęki mordowanych zwierząt - to drzewa pamiętające królewskie łowy śpiewają requiem.

W Sadze... Simona Kossak stara się jednak być przede wszystkim chłodnym i rzetelnym narratorem rozgrywających wydarzeń. Utrzymanie obiektywizmu nie jest jednak proste, gdy w grę wchodzą karygodne praktyki, które nieustannie miały miejsce w tym unikalnym zabytku przyrody. Dlatego Kossak czasami porzuca rolę bezstronnego obserwatora, by skarcić winowajców i wskazać chciwców. Natomiast z szacunkiem wspomina o tych, którzy w puszczy dostrzegali coś więcej niż tylko szansę na zarobek czy myśliwską rozrywkę. O szczególnym stosunku autorki do puszczy oraz jej mieszkańców przypominają też zdjęcia, stanowiące de facto wielką ozdobę książki. Fotografie Simony w towarzystwie zwierząt przekonują, że nie była ona tylko zdystansowanym teoretykiem, ale prawdziwą miłośniczką przyrody, której przyświecały konkretna misja i cel.

Przyroda wyzwala w człowieku najlepsze i najgorsze instynkty. Puszcza Białowieska wie coś na ten temat, a dzięki książce Simony Kossak i my możemy się o tym przekonać. Saga... to doskonały punkt wyjścia, by zrozumieć znaczenie i walory puszczy, a także powagę obecnej sytuacji - oto, na naszych oczach ważą się jej losy i warto wiedzieć jak wysoka jest stawka. Simona Kossak uświadamia, edukuje, a co najważniejsze wzbudza w nas szacunek do rodzimego dziedzictwa naturalnego. Po prostu po takiej lekturze można skomentować to krótko: cudze chwalicie, a swojego nie znacie.

Simona Kossak urodziła się w rodzinie malarzy, ale sama oddała swoje serce przyrodzie. Jej historia nie jest mi obca, ponieważ czytałam biografię Simona. Opowieść o niezwyczajnym życiu Simony Kossak napisaną przez Annę Kamińską. Teraz sięgnęłam po niedawno wydaną przez Marginesy w serii EKO książkę autorstwa Simony Kossak, Saga Puszczy Białowieskiej. To wyjątkowe miejsce pojawia się na łamach wielu książek przyrodniczych, choćby tych pisanych przez Adama Wajraka. Jeśli komuś nie jest obca czysta natura, nie może pominąć tego miejsca. Bo dla jednych Puszcza Białowieska jest obiektem, z którego chcieliby czerpać korzyści, a dla innych świętością, którą należy pozostawić wolną. To miejsce wzbudza wiele emocji, ale też posiada swoją historię. Simona Kossak podjęła próbę opisania Puszczy, żeby uświadomić odbiorcom, jak ważna jest nie tylko dla ludzi, ale też dla przyrody.

Od samego początku autorka książki pokazuje nam, że Białowieża jest zagrożona. Zaczyna od mocnych słów: „Puszcza Białowieska umiera. Wśród drzew przemyka okryta mgłą postać dzierżąca kosę, lecz u jej stóp nie czai się już ryś skośnooki, nie wyciągają ramion pokrzywione kolosy lip i wiekowe dęby. Nad konającą pochyla się z troską konsylium leśników i uczonych. Znają chorobę: na imię jej las. Gorzka to wiedza, że śmiertelnym zagrożeniem dla puszczy jest chluba człowieka – las zagospodarowany.” (s. 11).

Pracując w Puszczy Białowieskiej ponad trzydzieści lat, Simona Kossak poznała ją doskonale. Trudno być obojętnym na zniszczenia, których dokonywano w miejscu, które tak bardzo kochała. Mimo to pisząc Sagę Puszczy Białowieskiej stara się prowadzić narrację o jej historii z pewnym dystansem. Zwłaszcza, kiedy mamy do czynienia z częścią wydrukowaną na zielono – opisem przełomowej sytuacji z przeszłości. Simona Kossak zaczyna od czasów prehistorycznych, pokazując jak w ogóle doszło do powstania lasów w okolicy Białowieży. Dowiemy się, co ukształtowało ten teren, kto tu mieszkał i jaki miał wpływ na to miejsce.

Puszcza Białowieska była eksploatowana przez władców, a potem zaborców. Polowali tu królowie, bo przyciągało ich niezwykłe bogactwo dzikiego zwierza. Simona Kossak pokazuje, którzy z nich niechlubnie zapisali się w historii Puszczy. Niestety, nie potrafili zapobiec temu, żeby ochronić tura przed wyginięciem, ale autorka wskazuje też inne czynniki, które miały wpływ na zagładę tego gatunku. Od czasów, kiedy żyły tu mamuty, zwierzęta musiały się mieć na baczności, ale najbardziej drapieżny okazał się człowiek, zabijający bezmyślnie, dla przyjemności.

Niezliczone gatunki zwierząt, żeby przetrwać potrzebują przestrzeni. Dlatego też Simona Kossak dowodzi, że częste wycinki drzew nie są dobre dla Puszczy Białowieskiej. Idealna sytuacja byłaby wtedy, gdyby pozwolić jej istnieć bez ludzkiej ingerencji. W miejsce upadłego ze starości drzewa, wyrośnie nowa roślinność. Najważniejsze jednak, by powstał ścisły rezerwat, na jak największym obszarze. Niestety choć ekolodzy biją na alarm, takie wyjątkowe na skalę światową miejsce, wciąż nie jest chronione w sposób właściwy przez nasze władze.

Saga Puszczy Białowieskiej Simony Kossak została napisana tak, byśmy dostrzegli i docenili wagę tego miejsca. Narracja przypomina tę znaną nam z seriali przyrodniczych produkowanych przez BBC. Dlatego, gdyby powstał film, idealnym lektorem byłby David Attenborough (w polskiej wersji językowej oczywiście Krystyna Czubówna). Autorka książki pokazuje jak ważna dla nas wszystkich jest równowaga w ekosystemie.  Simona Kossak snując opowieść nie pozostawia czytelników obojętnymi na zniszczenia, jakich dokonywano tu na przestrzeni wieków. Najbardziej bolesne są te współczesne, ponieważ wydawać by się mogło, że nie brakuje nam świadomości ekologicznej. Nic bardziej mylnego. Na szczęście istnieli ludzie, którzy chronili Puszczę Białowieską, a ich zasługi autorka wymienia i opisuje. Szkoda tylko, że obawy Simony Kossak związane z niszczeniem Puszczy wciąż są aktualne.

Trudno ocenić tę książkę. Trudno o niej powiedzieć jednym zdaniem. Ale jednym słowem ta książka jest „niezwykła”.  Samo wydanie zasługuje na słowa uznania. Książka zawiera mnóstwo zdjęć Puszczy Białowieskiej, zwierząt, ale również Simony Kossak ze zwierzętami. Poza tym w książce znaleźć można wiele rysunków, rycin z życia Puszczy. Mamy tu obrazki z wypraw królewskich, gatunków, które niegdyś zamieszkiwały w Puszczy oraz mapy terenu i okolic. Książka jest naprawdę pięknie wydana. Obcując z samą książka ma się odczucie, że to coś wyjątkowego. Bo taka też była Simona Kossak. To ona przemawiała w imieniu Puszczy i matkowała zwierzętom. Znała każdy zakątek terenu, ale też całą historie od pradawnych czasów. I tak zaczyna się książka. Gdy na świecie panowały mrozy, zlodowacenia, a teren Polski był zalany i cofające się wody ujawniały nowe tereny wraz z nowymi formami życia. Z czasem powstała Puszcza Białowieska, w której mnożyła się zwierzyna i roślinność. Nie zagrażało jej nic, aż do czasów gdy królowie, różnych dynastii i pokoleń uprawiali polowania i pościgi. Wiele gatunków wyginęło bezpowrotnie, a inne w zastraszającym tempie  zmniejszały swoją liczebność. Mimo wielu prób ich przywrócenia, w wielu przypadkach nie uzyskano pozytywnych rezultatów. Puszcza mimo swojej dzikości i rozległości sama nie umiała się obronić przed inwazją człowieka. To on stanowił największe zagrożenie dla przyrody i to w jej imieniu Simona Kossak stanęła do walki z bezwzględnością, bezmyślnością człowieka. Stała się głosem Puszczy.  

Książka zawiera mnóstwo liczb, danych historycznych, faktów, zapisków powołujących się między innymi na kroniki Jana Długosza. Część każdego rozdziału zaczyna się zieloną czcionką co czyta się niczym powieść.  Wymyślone, wykreowane postacie osadzone są w rzeczywistości Puszczy Białowieskiej, aby za moment przejść do właściwej części rozdziału, w którym autorka przytacza wiele faktów i informacji. Ta część jest niczym książka naukowa. Jednak czyta się ją bardzo przyjemnie. Duża ilość informacji nie przytłacza. Wzbogaca czytelnika o fakty, o których trudno byłoby się dowiedzieć samemu. Saga Puszczy Białowieskiej to apel autorki o opamiętanie, o działania w kierunku zachowania dobra jakim jest dobro naturalne, bo jeszcze nie jest za późno by je ochronić przed złym działaniem. Autorka zwraca uwagę na dużą delikatność i ważność ekosystemu Puszczy. Książka mimo, że powstała wiele lat temu, nadal jest niezmiernie aktualna, w świecie gdzie trzeba walczyć o każdy ekosystem, o drzewa przed wycinką, czy nierozważne działania ludzi w obszarach naturalnych.

Bardzo ważna, mądra książka Polecam