"Nie sądź książki po okładce”, mawiały Bene Gesserit i ich przestroga przed pochopną oceną ma w sobie wiele sensu – czasem jednak, biorąc rzecz dosłownie, wspaniała okładka kryje w sobie wspaniałą zawartość. Tak jest właśnie w przypadku Węża z Essex, za sprawą którego Sarah Perry przenosi nas do wiktoriańskiej Anglii, od slumsów w Londynie po łąki i lasy okolic Colchester. Perry, uznana brytyjska autorka, w swojej drugiej powieści – właśnie wydanej nakładem Marginesów – sięga po formę powieści historycznej, pisząc o rzeczach wielkich.

Otóż gdzieś na mokradłach na wschodzie Anglii przed trzystu laty grasował potwór zwany „wężem z Essex”. Siał postrach wśród mieszkańców całej okolicy, zniknął tak szybko, jak się pojawił… ale oto powrócił, przeobrażając się ze straszaka dla dzieci w krwiożerczą bestię, zdolną sterroryzować całe Colchester. „Mówią, że to wielki pełzający stwór, bardziej smok niż wąż, równie zwinny w wodzie, co na lądzie; w słoneczne dni wygrzewa skrzydła na słońcu”, śpieszy z wyliczeniem plotek pewien obeznany w lokalnych sprawach żebrak.

Niektórzy są przekonani, że to dopust boży, inni skłonni są w nim widzieć żywą skamielinę. Do tych drugich należy Cora Seaborne, która niedawno przybyła do Essex z Londynu. Szuka spokoju po trudnych doświadczeniach minionych miesięcy: zmarł jej despotyczny i okrutny mąż i teraz Cora może na nowo być sobą, choć nie do końca jest pewna, co to oznacza. Na razie eksploruje okolice mokradeł, spacerując w grubym męskim płaszczu. Wieczorami zaś wraca do ciepłego hotelu w Colchester, gdzie czeka na nią wierna przyjaciółka Martha i syn Francis, chłopiec o osobliwym charakterze i różnych maniach. Wszystko zmienia się, gdy całą trójką zostają zaproszeni do pobliskiego Aldwinter, na plebanię do państwa Ransomów. Stella Ransome, urocza i bezpretensjonalna istota, błyskawicznie zaprzyjaźnia się z gośćmi. Podobnie jej mąż, pastor William Ransome, który pozostaje sceptyczny co do nadnaturalnego charakteru domniemanego węża. Cora i Will nawiązują skomplikowaną przyjaźń, wymieniają listy, rozmawiają o tysiącu spraw i starają się nie myśleć o tym, co jeszcze może ich łączyć.

W historii węża z Essex i ludzi, którzy go poszukują (mniej lub bardziej celowo) spotyka się wiele wątków: zabobon spiera się z racjonalnym pojmowaniem świata, pożądanie musi się zmierzyć z miłością i wiernością, religia próbuje konfrontacji z nauką, pragnienie sprawiedliwości rzuca wyzwanie ustalonemu od wieków porządkowi społecznemu. To nie jest tylko historia Cory i Williama (i bynajmniej nie jest to błahy romans, o nie!), ale i wielu innych, bliskich im postaci. Dobrotliwa Stella, ekscentryczny Francis, nieugięta w walce o poprawę losu biedoty Martha, zakochany w Corze geniusz medyczny Luke, jego bogaty i poczciwy przyjaciel Spencer, bystra córka Ransomów Joanna i jej przyjaciółka… wszyscy łączą się w splocie wydarzeń dookoła węża i grozy, jaką ten ze sobą niesie.
Ta książka ma w sobie coś magicznego: nie chodzi tylko o wyjątkową aurę Essex i wężowe widmo, które czyha gdzieś w mokrych ciemnościach, ale przede wszystkim o te relacje między ludźmi, które uciekają od prostych rozwiązań fabularnych i melodramatycznych uniesień (przynajmniej z reguły…). To wszystko na tle historycznym Anglii końca XIX wieku sprawia, że Węża z Essex czyta się z zapartym tchem do późnej nocy, poszukując rozwiązania zagadki tytułowej poczwary, ale i śledząc losy bohaterów, złożone i przez to jakże prawdziwe.

Im dłużej o tej książce myślę, tym bardziej mi się podoba. Od pierwszych słów (a właściwie, od cytatu z Montaigne’a otwierającego powieść) aż po ostatni list byłam zauroczona. Właściwie, muszę przejrzeć całość jeszcze raz: pierwsza lektura to było wszak gonienie za fabułą, a teraz można rozsmakować się w formie przekazu. I już się cieszę na samą myśl o tym!

Sarah Perry rocznik 1979 roku. Jej pierwsza powieść After Me Comes the Flood otrzymała nominację do Guardian First Book Award oraz Folio Prize i zdobyła East Anglian Book of the Year Award w 2014 roku. Wąż z Essex, jej najnowsza powieść, stała się bestsellerem, jest tez pierwsza wydaną w Polsce. Książki autorki są tłumaczone na piętnaście języków, a eseje i prozę transmitowały rozgłośnie BBC Radio 4 i RTE 1. Sarah Perry pisuje recenzje dla „Guardiana” i „Financial Timesa”. Mieszka w Norwich.

okładkowo
Londyn, rok 1893. Po śmierci despotycznego męża Cora Seaborne rozpoczyna nowe życie z uczuciem ulgi, ale i głębokiego smutku. Cora i jej syn Francis – chłopiec ekscentryczny i zamknięty sobie – wyjeżdżają ze stolicy do Essex z nadzieją, że czyste powietrze i otwarta przestrzeń przyniosą ukojenie. Na miejscu dociera do nich plotka, że mityczny Wąż z Essex, który w przeszłości miał ponoć panoszyć się po mokradłach, siejąc śmierć, teraz powrócił do przybrzeżnej parafii Aldwinter. Cora, zapalona naturalistka-amatorka, nie ma cierpliwości do przesądów: jest zachwycona, i przekonana, że bestia może się okazać przedstawicielem nieodkrytego dotąd gatunku. Rusza tropem tajemniczego stworzenia. Wtedy poznaje Williama Ransome’a, pastora w Aldwinter, który również nieufnie odnosi się do pogłosek. Jego zdaniem jednak plotki o wężu tylko odciągają mieszkańców od prawdziwej wiary. Pastor stara się uspokoić parafian. Jednocześnie Will i Cora budują intensywną relację: choć różni ich absolutnie wszystko, coś ich do siebie nawzajem nieubłaganie ciągnie, a zarazem od siebie odpycha. Wywrą na siebie wpływ, który dla obojga okaże się zaskoczeniem.Wąż z Essex jest pochwałą miłości w jej najprzeróżniejszych postaciach.

Wąż z Essex od razu skusił mnie piękną okładka, a potem opisem. Lubie takie książki, wiec ani chwili się nie zastanawiałam, czy po nią sięgnąć. Autorka wszelkie nienazwane lęki, obawy, strachy wtłoczyła w jeden kształt, któremu nadała nazwę i uczyniła osią powieści. Ów tajemniczy wąż sieje strach i „terroryzuje” niemal wszystkich, bez względu na to, czy wierzą w niego czy też nie. 

Do tego ta niesamowita epoka wiktoriańska- gdzie zderza się stare z nowym, zabobon i nauka itd. itp. To niezwykła książka, na którą się trzeba po prostu „przestawić”, pierwsze kilkadziesiąt stron (po ciekawym początku) szło mi dość opornie, nie mogłam się na niej skupić, ale potem było już tylko lepiej. 

Powieść drobiazgowo skonstruowana, ciekawe postacie, do tego poruszona problematyka społeczna (slamsy, biedota, ciemnota) czynią z niej naprawdę nie tylko rozrywkę ale i mądrą lekturę, przyprawioną nutką tajemnicy.