Wieczorny wiatr Jeana D’Ormessona to pierwsza część trylogii – sagi o życiu grupy kosmopolitów wywodzących się z wyższych kręgów społecznych na tle Wielkiej Historii XX wieku. To powieść o zespoleniu kultur oraz stopniowym ujednolicaniu się świata opowiedziana przez pryzmat osobistych doświadczeń.„Najbardziej nieprawdopodobną ze wszystkich powieści przygodowych jest i zawsze będzie samo życie” – pisze Jean d’Ormesson. „Samo życie”, które coraz trudniej opisywać, bo pędzi wciąż szybciej i szybciej i zmienia się jak w kalejdoskopie.

Na tarasie swojego domu w San Miniato w Toskanii narrator wspomina historię swoich przyjaciół, czterech sióstr O’Shaughnessy i czterech braci Romero, których losy przez całe dziesięciolecia nierozerwalnie splatały się z jego własnym życiem. Wywodzące się z kręgów brytyjskiej arystokracji siostry O’Shaughnessy oraz potomkowie argentyńskich magnatów przemysłowych bracia Romero byli świadkami lub aktywnymi uczestnikami niemal wszystkich najważniejszych zawirowań politycznych i przemian obyczajowych pierwszej połowy XX wieku. Rewolucja meksykańska, wojna domowa w Hiszpanii, dojście do władzy Hitlera, czasy stalinowskie w Rosji, obrona Anglii… Byli wszędzie, podróżowali po całym świecie, znali najsławniejszych ludzi swoich czasów, obracali się w najróżniejszych kręgach, od dworskich po mafijne.

Życie osobiste grupki tych kosmopolitów i wybrańców losu, ich wybory ideologiczne i uczuciowe nieraz balansujące na krawędzi awanturnictwa, nieskrępowane żadnymi obyczajowymi tabu wzbudzały w im współczesnych skrajne emocje, fascynowały lub gorszyły. Bezsprzecznie żyli pełnią życia. Czy byli szczęśliwi? Cóż, z tym szczęściem różnie bywało. Na pewno byli panami własnego losu.

Ale czas, główny bohater tej trylogii, robi swoje. To, co jeszcze niedawno zakrawało na niesłychaną śmiałość, wręcz prowokację, powoli staje się czymś zwykłym i normalnym. Na scenę wkraczają następne pokolenia…

To powieść o zespoleniu kultur oraz stopniowym ujednolicaniu się świata opowiedziana przez pryzmat osobistych doświadczeń. Narrator jest uosobieniem pobłażliwości i tolerancji dla ludzkich – politycznych i uczuciowych – słabości i wyskoków. Nic, co ludzkie, nie jest w stanie go zaskoczyć, niczym nie jest w stanie się zgorszyć. A że życie każdego człowieka toczy się z Wielką Historią w tle, to z poczuciem humoru niczym u Monty Pythona d’Ormesson pokazuje to tło, podkreślając, że „zamierzeniem Wieczornego wiatru jest nie tyle pouczyć, ile zabawić. Zabawić wojną w Hiszpanii, zabawić Hitlerem, zabawić Stalinem?…”. „W tym wyzwanie” – dodaje przewrotnie.

Jean d’Ormesson przedstawia w swojej trylogii świat z pogranicza fikcji i prawdy. Na tle prawdziwych wydarzeń historycznych kreuje bohaterów, których pierwowzorami niejednokrotnie są autentyczne postaci, ludzie, o których swego czasu było głośno, którzy odcisnęli piętno na epoce swoimi niekonwencjonalnymi wyborami lub barwnym życiem.

Na historię nie składa się tylko to, co było, ale przeminęło – nie martwi żołnierze, obozy koncentracyjne, patriotyczne pieśni czy fotografie w podręcznikach szkolnych. Historia to ciąg, historię tworzymy my i cały nasz świat. Historia to życie – a jak pisze Jean D’Ormesson: „najbardziej nieprawdopodobną ze wszystkich powieści przygodowych jest i zawsze będzie samo życie”. Właśnie to samo życie, chociaż nie raz trudne do opisania, pędzące coraz to szybciej, wykorzystuje w swojej trylogii, której pierwszą częścią jest Wieczorny wiatr.

Losy czterech braci Romero – potomków argentyńskich magnatów – i czterech sióstr O’Shaughnessy, wywodzących się z kręgów brytyjskiej arystokracji, nie tylko splatają się nawzajem ze sobą, tworząc opowieść barwną i egzotyczną, jak z powieści, chociaż to przecież „samo życie”, ale wiążą się również z losami narratora powieści. Siedząc na tarasie swojego toskańskiego domu bohater wspomina barwne losy swoich przyjaciół, ale też czasy całkowicie mu odległe i ludzi, o których dowiedział się z porzuconych przez wszystkich listów i ustnych opowieści, których słowa stały się już tak wyblakłe, że niemalże utraciły sens. Powieść rozpoczyna się w momencie zniesienia niewolnictwa w Brazylii, gdzie poznamy barwną Florindę, następnie przenosi się do carskiej Rosji, przedstawiając nam ród Wrońskich, wschodnich rejonów Polski, gdzie stopniowo coraz bardziej dochodzi do pogromów Żydów, Nowego Jorku, gdzie uciekinierzy z niebezpiecznej Polski próbują sobie po raz kolejny ułożyć życie, aż w końcu do Chin targanych powstaniem bokserów.

Potomkowie O’Shaughnessych, książąt Wołkońskich, książąt Dołgorukich, Finkelsteinów byli świadkami wszystkich najważniejszych wydarzeń politycznych i obyczajowych pierwszej połowy XX wieku. Wojna domowa w Hiszpanii, pogromy polskich Żydów, rewolucja meksykańska… ale to nie wszystko – bohaterzy stają się wyjątkowi nie tylko przez ich barwne charaktery, ale jeszcze barwniejsze życiorysy – tudzież jedna z bohaterek wpląta się w romans z Verdim, ktoś inny będzie widywał się z Proustem, albo przez chichot losu rodzeństwo zapłonie do siebie namiętną miłością, z której mogą być jedynie przykre konsekwencje… Byli wszędzie, podróżowali po całym świecie, wszędzie pozostawiając swój ślad, zapuszczając korzenie, wydając na świat potomstwo. Znali najważniejszych ludzi epoki, od cyganerii artystycznej aż po mafijne towarzystwo. Łez szczęścia im nie brakowało, tak samo jak tych pełnych goryczy i tęsknoty za czymś, co już odeszło. Bo to przecież czas jest najważniejszym bohaterem tej powieści. To, co kiedyś budziło kontrowersje, powoli staje się normą, czymś pospolitym. Młodość i świeżość zastępuje starość i rutynę, lata mijają, pokolenia odchodzą, czas na młodych, energicznych, chętnych życia. Ale jest w tym wszystkim pewien strach, niepokój, przecież świat wcale nie zmierza ku swojej lepszej stronie, a zbliżają się czasy gorsze, czasy pełne grozy…

„Druga wojna światowa to czarno-czerwona plama, rosnąca w nieskończoność, by potem się skurczyć, rana, otwierająca się, by potem się zabliźnić, przypływ i idący w ślad za nim odpływ”.

Wieczorny Wiatr to nie tylko niesamowita powieść, ukazująca nam przemiany historyczne, polityczne i kulturowe na tle Europy z przełomu XIX i XX wieku, ale niezwykle klimatyczna, ciepła i wciągająca historia. Autor nie pomylił się, mówiąc, że to „samo życie” – życie zwykłych ludzi, ze zwykłymi troskami, zwykłym smutkiem i radością, które przecież codziennie wypełniają nasze życie, ale jednocześnie ludzi niezwykłych, którzy czasem wcale nie przez przypadek, czasem zupełnie mimowolnie znaleźli się tam, gdzie się znaleźli, dokonali to, czego dokonali, skrzywdzili i uszczęśliwili wielu ludzi, pozostawili po sobie ślad. „Wieczorny Wiatr” to opowieść o ujednolicaniu się świata, o stopniowo wzrastającej tolerancji innych kultury w niektórych miejscach na świecie i – paradoksalnie – malejącej, gdzie indziej. Narrator zdaje się wyznawać zasadę homo sum et nihil humanum at me alienum esse puto – jest wyrozumiały względem ludzkich słabostek, wrażliwy, jeżeli chodzi o miłość, a także sprawiedliwy i powściągliwy w swoich sądach – nic, co ludzkie, co nasze, nie jest go w stanie zawstydzić, zdziwić czy zgorszyć. D’Ormesson twierdzi, że „zamierzeniem Wieczornego wiatru jest nie tyle pouczyć, ile zabawić”. Zabawić wojną w Hiszpanii, zabawić Hitlerem, zabawić Stalinem. Odmalowuje niesamowity, zapierający dech w piersiach świat na tle Wielkiej Historii, kreując bohaterów nie byle jakich, często z pogranicza fikcji i prawdy – obok zrodzonych w jego umyśle bohaterów pojawia się przecież Królowa Wiktoria, Verdi czy Proust… Wieczorny wiatr to powieść niesamowicie błyskotliwa, inteligentna, a jakże przyjemna. Chociaż początek może być ciężki, bo trudno połapać się w kolorowych życiorysach licznych bohaterów, to z pewnością wart zachodu.

Wznowienie Wieczornego wiatru, pierwszego tomu trylogii o historii arystokratycznego rodu, opowiedzianej na tle ważnych dla świata wydarzeń historycznych, pozwala nam docenić tradycyjną, klasyczną prozę, w której liczy się uroda opowieści i epicki rozmach.

Autor książki, Jean d’Ormeson, francuski pisarz, dziennikarz i filozof, jest od lat członkiem Akademii Francuskiej, prestiżowej państwowej instytucji, której celem jest ochrona kultury i dbałość o wysoki poziom języka francuskiego. W czerwcu tego roku będzie obchodził dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Jego utwory były już wydawane w Polsce, wśród nich: Chwała Cesarstwa oraz Historia Żyda, wiecznego tułacza.

Wydawnictwo Marginesy przypomina nam napisaną w latach osiemdziesiątych XX wieku trylogię d’Ormessona, którą otwiera Wieczorny wiatr. To bardzo udane i jakże hipnotyzujące połączenie sagi rodzinnej i powieści historycznej, w której przypomniane zostały chyba wszystkie najważniejsze wydarzenia XIX wieku na świecie. Pełna erudycji powieść imponuje licznymi odniesieniami do europejskiej kultury: malarstwa, muzyki, idei i obyczajowości. Można nawet powiedzieć, że oscylujący wokół tych motywów Wieczorny wiatr definiuje w pewnym sensie europejską tożsamość. Największe wrażenie robi lekkość i mistrzowska naturalność, z jaką autor porusza się wśród tematów i wydarzeń: wirtuozowsko łączy je, osnuwając wokół nich losy swoich bohaterów. Ciekawostką jest to, że wpływ na ich losy ma także postać prawdziwa – włoski kompozytor Giuseppe Verdi.

Początek lektury wymaga skupienia i uwagi, trzeba najpierw „wejść” w treść i zorientować się, kto jest kim. Wymienianych tu osób, koligacji, miejsc i anegdot jest całe mnóstwo. Bardzo pomocne są tablice genealogiczne na wewnętrznych stronach okładki książki. Trochę może rozczarować także zakończenie pierwszego tomu, w którym wydarzenia nagle przyspieszają i zostają opisane raczej powierzchownie, co kontrastuje z przeważającą częścią powieści, gdzie autor pozwala sobie nieraz na szczegółowe i drobiazgowe rozpisanie poszczególnych scen.

Ale Wieczorny wiatr, który – po przebrnięciu przez początek – czyta się jednym tchem, bez wątpienia wart jest uwagi. Intryguje narrator powieści, najwyraźniej potomek szeroko rozgałęzionego rodu, którego pełne perypetii dzieje poznajemy w książce. Być może są tu zawarte jakieś motywy autobiograficzne – watro pamiętać, że d’Ormesson sam pochodzi z arystokratycznej rodziny, z której od XVI pochodziło wielu dostojników państwowych i dyplomatów. Narrator przebywa właśnie w domu w San Miniato, gdy otrzymuje wiadomość o śmierci Pandory, jednej z córek lorda Landsdowna oraz Hélène, pochodzącej z rosyjskiego rodu Wrońskich (choć w przypadku jej pochodzenia sprawy są nader skomplikowane).

To wydarzenie (niczym magdalenka u Prousta) uruchamia narracyjny ciąg zdarzeń, który ze strony na stronę nabiera tempa i coraz bardziej urzeka czytelnika, nie pozwalając mu odłożyć książki. „Opowiadam o przygodach innych. Ci inni stopili się ze mną w jedno. Z pomocą pamięci i marzeń przywracam ich na nowo światu. Każdego poranka, każdego wieczoru, siedząc przy biurku lub na tarasie w San Miniato, oczyma pamięci i wyobraźni na nowo przeżywam to, co oni przeżywali naprawdę. I spisuję to, żebyście i wy wiedzieli. To, co ich spotykało, i to, co ja wam relacjonuję, określa jedno i to samo słowo: tym słowem jest historia. Wszyscy ci Romerowie i Finkelsteinowie, Rivera i Wrońscy, O’Shaughnessy’owie i Landsdownowie mieli jakiś swój minimalny udział w tworzeniu naszej zbiorowej historii. Niesieni nurtem czasu w pewnym znikomym stopniu przyczynili się do takiego, a nie innego jej oblicza”. Te słowa narratora stanowią sedno całej opowieści, obejmującej kilka pokoleń i kilka kontynentów. Podobny pomysł na powieściowe rozwijanie wątków łączących wydarzenia historyczne i indywidualne losy bohaterów miał Ken Follett w Trylogii Stulecie (wydanej w latach 2010-2014), ale jego dzieło, choć obszerniejsze, jest mniej artystyczne niż proza d’Ormessona, bardziej też skupia się na akcji niż na refleksyjnym podejściu do historii.

Warto więc zanurzyć się w pełnej piękna, subtelnej prozie Wieczornego wiatru i wczuć się w ducha wieku dziewiętnastego, który był tak ważny dla Europy i przyniósł jej tyle zmian. Ostatnie trzydzieści lat tamtego stulecia to czas „belle époque” – „pięknej epoki” względnego spokoju i rozkwitu, trwającego do wybuchu I wojny światowej. Dalsze losy bohaterów trylogii d’Ormessona zostały opisane w drugim tomie Mężczyźni za nią szaleją. Jest więc na co czekać.

Wieczorny Wiatr to niezwykła książka – saga przedstawiona na tle przemian historycznych, politycznych i kulturowych Europy przełomu XIX i XX wieku. Jest to powieść o zespoleniu kultur i ujednoliceniu świata. Autor ze stoickim spokojem podchodzi do wszelkich zawirowań historii, a nic co ludzkie nie jest mu obce, ani go nie gorszy. Książka jest niesamowicie ciepła, urzeka i wciąga już od pierwszy stron. Napisana z ogromną maestrią słowa, wyczuciem i uczuciem.

„Najbardziej nieprawdopodobną ze wszystkich powieści przygodowych jest i zawsze będzie samo życie – pisze Jean d’Ormesson. „Samo życie”, które coraz trudniej opisywać, bo pędzi wciąż szybciej i szybciej, i zmienia się jak w kalejdoskopie”.

Autor jak zwykle błyskotliwie podaje czytelnikowi wspaniałą opowieść z mnogością bohaterów oraz ich barwnymi życiorysami, w których nie tak łatwo jest się połapać! Zapewniam jednak, że warto podjąć ten trud!

Wieczorny wiatr to pierwszy tom trylogii o historii arystokratycznych rodów. To opowieść autorstwa francuskiego pisarza, dziennikarza i filozofa Jeana d'Ormesona o świecie, który już nie istnieje i który wspomina się z nostalgią. To wreszcie kalejdoskop wrażeń, wspomnień i barw, w którym historia XIX i XX wieku nieustannie przeplata się z życiem książkowych bohaterów, a którą poznajemy z relacji dociekliwego narratora. Ponieważ Jean d’Ormeson jest erudytą oraz członkiem Akademii Francuskiej (prestiżowej państwowej instytucji, której celem jest ochrona kultury i dbałość o wysoki poziom języka francuskiego) mamy do czynienia z prozą ze wszech miar wyjątkową, ale i nieszablonową zarazem.

Jak już nadmieniłam Wieczorny wiatr nie jest zwyczajną lekturą. To z jednej strony pastisz epoki, a z drugiej próba zachowania w pamięci wielu ważnych dla narratora osób: Świat istnieje i ludzie istnieją, a to, że są nieobecni i że już ich nie widzimy, to za mało, by przestali istnieć. Udaje się ich wskrzesić za sprawą wspomnień, a niekiedy również wyobraźni. Ponieważ d’Ormeson zdaje się unikać rozbudowanych opisów (rzeczywiście jest ich stosunkowo mało), szczególny nacisk kładzie na ludzkie losy. Narrator odtwarza je, próbuje odgadnąć myśli, uczucia i refleksje swoich bohaterów. To trudne zadanie, ale wykonuje je najlepiej jak potrafi: „To, co robię, przypomina trochę układankę, śledztwo, policyjny raport. Na podstawie tego, co wiem, na podstawie tego, czego się domyślam, proponuję rekonstrukcję, która wydaje mi się najbardziej ze wszystkich wiarygodna. A nawet już teraz wiem, że tu i ówdzie mylę się i że wiele szczegółów wyglądało inaczej. Obawiam się zwłaszcza, że w mojej chronologii jest trochę bałaganu, zresztą wcale nie twierdzę, że wszystkie wydarzenia relacjonuję we właściwej kolejności (…) Próbuję nadać im trochę klarowności, ale nie zawsze im się to udaje. A wszystko po to, by wskrzesić miniony świat, który nadal żyje w opowiadającym i przywrócić światu jego bliskich na nowo: To, co ich spotykało, i to, co ja wam relacjonuję, określa jedno i to samo słowo: tym słowem jest historia. Wszyscy ci Romerowie i Finkelsteinowie, Rivera i Wrońscy, O’Shaughnessy’owie i Landsdownowie mieli jakiś swój minimalny udział w tworzeniu naszej zbiorowej historii. Niesieni nurtem czasu w pewnym znikomym stopniu przyczynili się do takiego, a nie innego jej oblicza. Odeszli już lub właśnie odchodzą – a ja, nim sam umrę, opowiadam wam ich historię”. Tych historii jest całe mnóstwo, podobnie jak i przewijających się w nich postaci. Są to przede wszystkim przedstawiciele dwóch rodzin. Pierwsza – Romerów – składa się z czterech braci. Druga – O’Shaughnessych – z czterech sióstr. Lecz ilość osób w tej powieści jest ogromna (stąd nieodzowne drzewa genealogiczne i noty biograficzne o głównych bohaterach), podobnie jak i miejsc akcji i związanych z nimi wydarzeń historycznych (np. zniesienie niewolnictwa w Brazylii, panowanie dynastii mandżurskiej, tajpingowie, powstanie bokserów, pogromy Żydów polskich, rosnący w siłę socjalizm, itd.). Nie będę próbowała zarysować ani jednego wątku, bo jest ich naprawdę dużo. Obejmują one kilka pokoleń i kilka kontynentów. Uwierzcie mi jednak, że Jean d'Ormeson balansując na granicy fikcji i prawdy, stwarza mistrzowskie wręcz złudzenie, że wszystko, co opisuje, wydarzyło się naprawdę. …

Zgodnie z wolą autora, powieść ta ma być dla czytelnika przede wszystkim rozrywką. To dość kontrowersyjny pomysł. Choćby ze względu na poważną, na pierwszy rzut oka, tematykę tejże publikacji oraz na częste nawiązania do kultury europejskiej: malarstwa, muzyki, idei i obyczajów. Ponadto jest to połączenie sagi rodzinnej z powieścią historyczną, a w książce przewijają się postaci historyczne (m.in.: Cyd Waleczny, Giuseppe Verdi, Marcel Proust, Królowa Wiktoria, Adolf Hitler) czy literackie (Desdemona, Ulisses).

Najbardziej nieprawdopodobną ze wszystkich powieści przygodowych jest i zawsze będzie samo życie – deklaruje Jean d’Ormeson. Bez obaw – w Wieczornym wietrze nie ma za grosz sentymentalizmu. Jest za to nieustannie snuta refleksja o życiu i upływającym czasie, a momentami także wspomniany wyżej dowcip. Czas jest tu wyjątkowo tolerancyjny i uczy każdego z nas wymazywać z pamięci wszystko to, co nie jest warte zapamiętania. Powieść tego francuskiego twórcy napisana w niezwykle ciepły sposób, pięknym językiem i z poczuciem humoru, ma szanse znaleźć uznanie w oczach czytelnika. W czerwcu w księgarniach pojawi się drugi tom trylogii – Mężczyźni za nią szaleją. Polecam!